Starogradska muzika je vid narodne muzike prisutan u Srbiji i tako je definiše Branimir Simić.
– Ova muzika je bila veoma popularna u našoj zemlji početkom 20. vijeka, a i danas se može čuti u beogradskoj boemskoj četvrti Skadarliji. Za razliku od tradicionalne srpske narodne muzike, starogradska muzika je nešto noviji, po tematici drugačiji, i urbaniji vid narodne muzike. Pojava starogradske muzike je povezana s odlaskom Turaka sa Balkana, odbacivanjem njihovih običaja i otvorenošću ka uticajima sa Zapada. Pojava građanske klase u srpskom društvu je proces koji se odvija paralelno sa razvojem popularnosti ove vrste muzike. Za razliku od tradicionalne srpske narodne muzike, koja se bavi temama vezanim za selo, starogradska muzika svoju inspiraciju traži u gradskim temama, životu u gradu, ljubavi, pričama o čuvenim protagonistima gradskih priča, koji pripadaju svim društvenim slojevima. Starogradsku muziku takođe odlikuje korišćenje modernih instrumenata kao što su violina ili klarinet… U nekim krajevima sviraju se razni oblici tambura. Nekada je najomiljenija tambura u narodu bila tambura “samica”, iz porodice dugovratih tambura. U Srba i drugih balkanskih naroda javlja se u više oblika i naziva: šargija, dangubica, šitelija, samica, saz, srodni su instrumenti u raznim krajevima sa različitim načinom štimovanja i brojem žica. Tambure su ipak rjeđe svirane od gusala i aerofonih instrumenta. Na jugu su bile veoma popularne, odakle su migracijom stanovništva odomaćene u raznim krajevima – napisao je Simić.
Izvanredna studija o tamburaškoj muzici nedavno se pojavila i na našem jeziku, a napisao ju je Amerikanac Mark Fori. U njegovoj studiji “Saglasje tradicije i kulture u tamburaškoj muzici Vojvodine”, autor pokušava da otkrije tajnu autentične vojvođanske kulture. On smatra da je ona sačuvana u zvuku tamburaške muzike.
Etnolog i muzikolog Mark Fori, koji je rođen u Berkliju pored San Franciska, kaže da je već 45 godina Lala, jer mu je toliko trebalo vremena da uđe u tajne vojvođanske tambure. Kao student muzike u SAD sedamdesetih godina Fori je prvo u Milvokiju, a potom u Džeksonu u Kaliforniji u srpskim restoranima slušao i gledao naše tamburaše. Krajem sedamdesetih, kao dobitnik Fulbrajt stipendije, došao je u Vojvodinu i nekoliko godina istraživao tamburašku muziku. Čak je odlično naučio da svira prim.
– Upoznao sam orkestar “Sremci”, zatim Janiku Balaža i mnoge druge majstore: Ciska, Peru Nosa, Tetka, Pankera, Lijepog Ivana, Čiču… Oni su me naučili da tamburica nije violina i da treba da se muštra, kida i davi da bi iz tog nesavršenog instrumenta izašli zvuci koji zavode srce. Da se tambura svira samo u kafani, a ne u kući. Druga lekcija je bila da moram da uzimam bakšiš od svirke, da zadovoljim pokoju djevojku, iako sam lično mislio da je i jedno i drugo trošenje tuđe imovine – rekao je u jednom intervjuu Mark Fori, koji je vrlo brzo naučio da svira bećarce, kola, ali i gotovo čitav repertoar svog omiljenog pjevača Zvonka Bogdana.
Radeći doktorsku disertaciju, “otkrio” je da su se u 21. vijeku pojavili novi “svirci” u Vojvodini, koji su tamburice i bećarac uzdigli na nivo nacionalnog simbola. Fori, koji sa suprugom Frensis živi u Kaliforniji, kaže da često i vrlo rado po Americi svira bećarce sa raznim srpskim, hrvatskim, ali i meksičkim orkestrima.
Prema Foriju, autentična vojvođanska tamburaška muzika prava je poslastica za etno istraživače. Smatra da su neopravdano duvački instrumenti i tradicija Guče u svijetu mnogo poznatiji nego tamburaški orkestri iz Vojvodine.
U svakom slučaju, tamburaška muzika, koja se svirala po Vojvodini i Slavoniji, osvojila je srca publike u urbanim sredinama kao što su bili Beograd i Novi Sad. Usmena folklorna tradicija, posebno u našoj sredini, imala je veliki značaj za razvoj muzičke kulture.
U vrijeme petovjekovne turske vlasti, političke i kulturne, muzička zbivanja na našim prostorima zaostajala su za Evropom. Sve do sredine 19. vijeka srpski krajevi nisu poznavali, a ni slušali, evropsku muziku, koja je već imala velikane poput Baha, Mocarta i Betovena. Za vrijeme vladavine Miloša Obrenovića, koji je vrata Srbije otvorio ka Evropi, iz Njemačke, Austrije, Mađarske, pa i Rumunije, stigla je gradska muzika. Ta muzika je iz dvorskih odaja prosto prirodno otišla na mjesta gdje ju je mogla slušati masovnija publika, a to su bili veliki restorani i kafane.
Novom muzičkom formom, koja je bila spoj tamburaške muzike Vojvodine, mađarske romanse i ciganske balade, bili su oduševljeni čak i aristokrati. Nasljednik Miloša Obrenovića na tronu Srbije, Mihajlo Obrenović, napisao je stihove za čuvenu starogradsku pjesmu “Što se bore misli moje”, koja je kasnije postala uzor drugima. Ona se pjevala uz klavirsku pratnju, a o ovoj pjesmi studiju je napisala Stana Đurić Klajn.
Ono što je na prelazu vijekova iz 19. u dvadeseti, obilježilo život velikih gradova u Srbiji bila je upravo stara gradska muzika. U Beogradu je ona počela prvo da se izvodi u boemskoj četvrti Skadarlija, gdje se duh “starogradske muzike” sačuvao do dana današnjeg.
(Nastaviće se)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu