Iako je u Banjaluci i Prijedoru pozorišna aktivnost naizgled dosta živahna, zahvaljujući festivalima, dramski pisci iz Republike Srpske kao da se mogu nabrojati na prste obje ruke. Domaći pisci iz Republike Srpske se rijetko izvode na scenama. Stoga je veoma značajno ponovo podsjetiti na jednu izuzetno važnu antologiju dramskih pisaca RS.
Jubilarna 50. knjiga zamašnog projekta Savremena srpska drama u cjelosti je posvećena savremenoj dramskoj književnosti Republike Srpske. Na 214 strana objavljene su drame Radmile Smiljanić, Jelene Popović, Marija Ćuluma, Gorana Jokića, Ranka Risojevića i Branka Brđanina Bajovića, a sve to je lijepo poduprto pogovorom Snežane Kutrički i Boška Suvajdžića. U vremenima kada teatar u Srba zaista preživljava teške dane dobro je znati da se neki ljudi još uvijek očajnički bore za njegov opstanak.
U teškoj oskudici u kojoj se našao teatar u Srba na isteku prošlog milenijuma, postojala je realna opasnost da neki budući teatrolog pomisli da srpske drame zadnje decenije XX vijeka nije ni bilo. Takva je na žalost realna pozicija srpskih dramskih pisaca u ovom trenutku, čije se drame ne izvode, ne postavljaju na scene, dakle – ne žive.
Od sto posto repertoara na scenama srpskih pozorišta, devedeset posto čine različiti bulevarski tekstovi stranih autora i djela pozorišnih klasika. Savremene srpske drame ima svega deset posto. No, ta priča ne važi samo za posljednjih deset godina ovog vijeka, ona je izgleda konstanta u poimanju vrijednosti i znanja srpskog naroda.
Veliki engleski pjesnik i mislilac Tomas Sterns Eliot, smatrao je da je u umjetnosti jedini značajan problem – problem aksiologije, dakle vrednovanja postojećih djela. Do kraja XIX vijeka postojale su takozvane normativne poetike, koje su prosto propisivale šta se smatra vrijednim djelom, a šta ne. XX vijek unio je haos u sveopšte kriterijume za određivanje vrijednosti. Mnogobrojni avangardni pravci i pokreti u umjetnosti išli su upravo na to da se vrijednosni sistemi kao takvi potpuno razore. Nihilizam jednog futurizma, dadaizma, nadrealizma, patafizike, situacionizma ili panka, dekonstituisao je vrijednosne sisteme proteklih vijekova. Naravno, taj radikalni rušiteljski zanos postepeno se primirivao sve dok se nisu pomjerili vrijednosni kriterijumi, pa se tako danas mnoga avangardna djela smatraju klasičnima. Uzmimo na primjer antidrame Beketa, Joneska, Adamova, Artoa i drugih.
Veliku zbrku u sferi vrijednosti srpski istoričari i kritičari nikada nisu pokušali na pravi način da riješe. Jednostavno zato što najviše nedostaju sintetička sabrana znanja, velike istorije koje posebno obrađuju vaskoliku srpsku kulturu, posebno dramsku. Na prste ruke se mogu nabrojati do sada napisane “Istorije srpskog teatra”, no bilo da je u pitanju Stojković, Palavestra, Volk ili Vučković, takve istorije jednostavno nemaju odgovarajući književno-istorijski aksiološki aparat.
Istorija teatra Republike Srpske tek treba da bude napisana. Autori su birali drame i autore po svom ličnom ukusu. Često su previdjeli ili potpuno zanemarili one srpske dramatičare koji su pisali izvan realističko-klasičarskog prosedea. Radovan Vučković je u svojoj “Modernoj drami” djelimično ispravio nepravde prema nekim ideološki proskribovanim autorima novije međuratne istorije, pa se tu našlo mjesta i za jednog Ljubomira Micića, pa čak i Vladimira Velmara Jankovića ili Dušana Nikolajevića. Poslijeratna (II svjetski rat) dramska istorija je još nepravednija prema srpskim dramskim piscima koji se nisu uklapali u određene sisteme, ili još preciznije – pozorišne klanove.
Veliki je posao budućih istraživača da pronađu šta je stvarno valjalo od dramskih djela u drugoj polovini XX vijeka. Valjalo bi da resorna ministarstva kulture malo porazmisle o budućnosti svojih pozorišta, ali još mnogo više o budućnosti svojih pozorišnih autora.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu