Među njima, željini blagagostanja i boljeg života nakon strahota u Prvom svjetskom ratu, veliki broj Srba je riješio da potraži sreću na američkom tlu. Nažalost, upravo grupa od njih 11, izgubila je život u najvećoj rudarskoj tragediji na teritoriji Kalifornije za vrijeme “zlatne groznice”.
Tog 27. avgusta 1922. u rudniku Argonaut nadomak gradića Džeksona, desila se tragedija u kojoj je stradalo 47 rudara, mahom imigranta, španskog, italijanskog i srpskog porijekla. Do nesreće je došlo kada je na dubini od 1000 metara došlo do požara i trovanja gasom, zbog čega je kompletna noćna smjena ostala zarobljena u rudniku. Oni koji su se nalazili pri površini, uspjeli su da podignu uzbunu, nakon čega je započelo saniranje požara vodom koja se pretakala iz viših u niže nivoe rudnika.
Sa rudarima je umro i rudnik
Kada je svanula zora, na terenu su već bili vatrogasci, policajci, kao i građani okruga Amador koji su započeli sa akcijom spasavanja. Zbog otežanog ulaska u rudnik, zaključeno je da će do zarobljenih rufara najbrže i najlakše doći iz susjednog rudnika po imenu Kenedi, koji je zbog požara bio neaktivan oko tri godine.
Ovaj incident je preko noći postao tema svih američkih novina, tabloida i filmskih žuirnala koji su dolazili da snime nesreću, koja je do dana današnjeg, ostala zabeležena kao najveća rudarska tragedija tokom trajnaja “zlatne groznice”.
Saniranje požara je trajalo tri dana, nakon čega se krenulo u spasavanje preživjelih. Spasioci opremljeni bocama sa kiseonikom probijali su se metar po metar do unesrećenih, dok je na zemlji, vladala nada da će na vrijeme stići do preživjelih. Ipak, slabo osvjetljenje, skučeni otvori, velike boce sa kiseonikom, usporavali su spasioce koji su imali veliku želju i nadu da će doći do zarobljenih rudara na vrijeme.
Te želje, podgrijavalo je i pisanje Los anđeles tajmsa koji je u jednom trenutku prenio izjavu jednog od vođa spasilačkog tima “Nadamo se da ćemo do nedjelje spasti rudare.”.
Za to vrijeme, kao da se čitava Amerika sjatila u Kaliforniju tog doba. Pristizali su ljudi, donacije, a želja i optimizam u narodu su rasli. Da bi dodatno ohrabrili spasioce, rudarske kompanije su odredile nagradu od čak 5.000 dolara onome ko prvi stigne do zarobljenih rudara, dok im je Crveni krst, iako je bilo vrijeme prohibicije, redovno spuštao u okno po bocu viskija da bi alkoholom spirali talog i prašinu. Spasavanje je trajalo tri nedjelje.
Kada su probili prvu rupu u oknu, 18 septembra, rešili su da provere vazduh tako što su unutar spustili kavez sa kanarincem. Kada su nekon nekog vremena izvukli kavez na površinu, nastao je muk. Kanarinac je bio mrtav, što je značilo da su šanse da je makar jedan rudar ostao živ, ravne nuli.
Nakon što su spasioci ušli u prostoriju gdje su se nalazili rudari, počeli su da nailaze na jezive slike. Naime, prva stvar koju su vidjeli, bili su otac i sin irskog porijekla u zagrljaju. Nedaleko od njih, u prostorijama koje su sami napravili ispod zemlje u nadi da će se spasti od ugljen monodioksida, pronađena su i tijela ostalih rudara.
Od vatre su uspjeli da pobjegnu, ali od trovanja otrovnim gasom, ne. Nakon što su se sklonili, živjeli su još neko kratko vrijeme o čemu svedoče zapsii rudara.
“Tačno je tri sata. Gas postaje jak”, napisao je Edvard Villiam Fesel .
Bezimeni rudar je nakon toga zapisao na steni “tri je sata i 15 minuta. Pola kiseonika je iscurilo”, nakon čega je ponovo Fesel uzapisao novo vrijeme : „četiri sata“ . To je bio zadnji zapis rudara, jer upravo to vrijeme označava početak kraja njihovih života i agoniju umiranja usljed trovanja. Četiri dana kasnije, u Džeksonu je vladao muk. Na lokalnom groblju srpska zajednica ispratila je na vječni počinak 11 rudara: Mihajla Vujovića, Radeta Lajovića, Radeta Begovića, Todora Mijanovića, Marka Janovića, Nika Stanišića, Jova Masleša, Mihajla Jovanovića, Iliju Pavlovića, Šćepa Marinovića i Jevtu Kovača.
Prije toga, ispred rudnika položeno je 47 sanduka. Pored pravoslavnog, nastradali su bili sahranjivani na katoličkom i protestantskom grobilju.
Zaslugom poznatog holiovudskog glumca, režisera i scenariste, Hobart Bosvort, proptratio je čitavu tragediju sa lica mjesta, pošto se u trnutku nesreće nalazio u Džeksonu i to na prostoru samog rudnika, gdje je snimao život rudara. Pojedini postradali bili su statisti u njegovom ostvarenju. Upravo on, uz nekolicinu kolega iz Holivuda, kao i uz pokroviteljstvo Graumanovog kineskog teatra, organizovali su bal na kome su se prikupljala sredstva za porodice žrtava.
Takođe, u čast preminulih rudara, organizovali su se i bejzbol timovi koji su organizovali dobrotvorne utakmice na kojima su igrali protiv slavnih ličnosti Holivuda tog doba. Na svotu koju su prikupili, pristizale su i donacije iz čitave Amerike, te je ukupno skupljeno 45 hiljada dolara, što je razdeljeno na ravne časti porodicama tragično nastradalih rudara.
Ipak, sa druge strane, sramotna je bila odlulka vlasti da je rudnik bezbjedan za dalji rad nakon izvještaja od strane komisije. Rudnik Argonaut nastavio je tako svoj život sve do početka Drugog svjetskog rata. Za vrijeme rada iz njega je izvađeno zlato u vrijednosti od 25 miliona dolara. Danas uz rudnik “Kenedi” čini turističku ponudu okruga. Što se tiče jedanaestorice rudara sa srpskih porstora, oni su 1969. godine na grobilju pored crkve “Svetog Save” u Džekosnu, gdje su pokopani jedan od drugoga, dobili i zajednički spomenik, piše Blic.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu