Arhiva Čitaonice kao i njen fond najvećim dijelom uništena je tokom Prvog, a kasnije i Drugog svjetskog rata.
Biblioteka je pred početak Drugog svjetskog rata imala više od 6.000 knjiga. Sačuvano je manje od 200 knjiga i dvadesetak naslova časopisa nepunih godišta kao posebna dragocjenost u našoj biblioteci pri Zbirci stare i rijetke knjige, kao i u biblioteci Muzeja Republike Srpske. Sačuvane knjige sadrže pečate otisnute preko pečata Srpske čitaonice (pečati Hrvatsko državno kazalište, Hrvatski drž. etnografski muzej, Knjižnica m. ustaške mladeži) što upućuje na to da su te malobrojne knjige uvrštene u fondove tada osnovanih institucija Nezavisne Države Hrvatske, dok je bogat knjižni fond od 6.000 knjiga uništen – ističe Jelena Janjić, bibliograf savetnik u NUB RS.
U pripremi je, ističe, i zbornik radova koji bi trebalo da osvijetli rad Čitaonice kao jedne od najstarijih ustanova kulture na ovim prostorima.
– Zbornik bi uz djelo istoričara profesora doktora Đorđa Mikića, koji je iscrpno opisao njen rad, bio svjedočanstvo o njenom značaju u srpskoj kulturnoj istoriji. Uspomenu na rad Čitaonice sačuvao je naš književnik Petar Kočić u pripovjetki „O, proklete večerašnje večeri“ koju je 1904. objavio u književnom dodatku beogradskog „Dnevnog lista“ – navodi Janjić.
Rad Srpske čitaonice je, ističe ona, zabranjivan nekoliko puta.
– Poslije Ustanka Srba 1875-1878, Čitaonica i Bogoslovija prekidaju rad. Pod austrougarskom vlašću Čitaonica 1893. obnavlja rad pod teškim uslovima. Rad Srpske čitaonice zaustavljen je i u vrijeme Aneksione krize (1908-1909), Balkanskih ratova (1912-1913) i Velikog rata (1914-1918). Svoj rad Čitaonica obnavlja u novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Đorđe Mikić zabilježio je da je “čitaonica bila jedina biblioteka u Banjaluci kojom su se služili đaci svih srednjih škola bez obzira na vjeru i narodnost” – objašnjava Janjić.
„Vrbaske novine“, dodaje ona, u tekstu „Čitaonice i biblioteke u Banjaluci“, 9. februara 1936. objavljuju kako u Banjaluci postoje četiri čitaonice i dvije biblioteke: Srpske čitaonice i Bratstva, a nesumnjivo najveća je Srpska čitaonica sa 3.555 knjiga.
– U ovom tekstu navodi se da je Srpska čitaonica smještena u Domu Kralja Petra Velikog Oslobodioca, te da će se uskoro ova ustanova pretvoriti u Centralnu biblioteku grada Banjaluke. Na čelu Srpske čitaonice nalazio se tada prota Dušan Kecmanović. Veliki broj knjiga iz Zbirke stare i rijetke knjige dar su bibliofila prote Kecmanovića. Knjige sadrže zanimljive zapise prote Kecmanovića – rekla je Janjić.
Godine 1936. kao najstarija među tada svega nekoliko čitaonica i biblioteka u Banjaluci, Srpska čitaonica uz saradnju društva “Prosvjeta” pokreće inicijativu za objedinjenje svih čitaonica u jednu, Narodnu biblioteku “stavljajući svoje knjige u funkciju Narodne biblioteke”.
Spaljene skoro sve knjige
– Narodna biblioteka Petra Prvog Oslobodioca otvorena je 26. aprila 1936. a za prvog bibliotekara odabran je učitelj Savo Grubor. Osnovana je pred izbijanje Drugog svjetskog rata, u kome će 1941. godine, na Banjalučkom polju biti spaljene skoro sve njene knjige.
O tome istaknuti srpski bibliotekar, bibliograf i prosvjetar, istoričar kulture i prevodilac Đorđe Pejanović bilježi: “Za vrijeme ustaške strahovlade 1941–1945. godine zatvorena je Srpska biblioteka u Banjaluci, a knjižni fond velikim dijelom upropašten, jer su knjige bile većim dijelom štampane ćirilicom“ – navodi Janjić.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu