Da li ste znali da je “vampir” jedina srpska riječ koja je ušla u mnoge svjetske jezike? Ova mračna i mistična riječ pronašla je svoje mjesto u engleskom, njemačkom, francuskom i mnogim drugim jezicima, a njena priča vodi nas duboko u narodna vjerovanja i legende Balkana. Kako je “vampir” postao svjetski fenomen, otkrila je Instagram stranica Poreklo reči.
“Riječ ‘vampir‘ se razvila iz riječi upir koja je nastala vjerovatno od slovenske konstrukcije o+pyr što znači nije spaljen. Stari Sloveni su, naime, palili svoje mrtve, a vjerovalo se da se, oni koji nisu ritualno spaljeni, vraćaju među žive.
Prvi pisani podaci o vjerovanju u vukodlake-vampire u Srba potiču još iz 13. veka. O ubijanju vampira govori se i u Zakoniku cara Dušana iz 1349. godine u članu 20: ‘O vračima, koji tijela mrtvih spaljuju’.
Tokom 1727. godine, zabilježeno je ime vampira, srpskog hajduka Pavla, koji se nakon smrti pričinjavao mještanima, posjećivao ih i davio, nakon čega četovoro ljudi, koji su ga vidjeli, umire nejasnom smrću, a sve se završava otkopavanjem i probadanjem njegovog leša klocem.
Prvo pominjanje vampira u zapadnoj Evropi bilo je 21. jula 1725. godine u Bečkom dnevniku gdje se izvještavalo o smrti Petra Blagojevića iz srpskog sela Kisiljevo. Za njim je nakon nekoliko nedjelja umrlo još devet osoba. Svi su na samrti izjavljivali da se pokojnik povamipirio i dolazio da ih davi i sisa im krv.
Nakon toga, naređeno je da se otvori kovčeg mrtvaka. Tijelo je, navodno, bilo u potpunosti očuvano, a usta su mu bila puna svježe krvi. Kada su mu zaboli kolac u srce, krv mu je potekla i na nos i na uši. Tijelo su nakon ovoga spalili, a austrijski carski oficir sastavio je izvještaj i poslao ga u Beč gdje je izazvao senzaciju u štampi i u naučnim krugovima.
Tako se naša riječ ‘vampir’ preko njemačkog otisnula u druge jezike”, pisalo je u objavi Instagram stranice.
Mitološko porijeklo i slovenska tradicija
Slovenska mitologija obiluje natprirodnim bićima iz najmračnijih noćnih mora. Mnogi od njih su postali popularni širom svijeta zahvaljujući romanima i filmovima, ali nijedno nije ostavilo toliki trag kao vampir – najpoznatiji slovenski monstrum.
Iako se često povezuje sa Srbijom, vjerovanje u vampire postojalo je kod svih slovenskih naroda, naročito na Balkanu i u Ukrajini. U zavisnosti od kraja, nazivali su ih strigoji, lampiri, lapiri, jedogonje, vjedogonje, upiri – a upravo iz ovog posljednjeg oblika potiče srpski naziv “vampir”.
Razne verzije legendi o vampirima postoje od davnina. Opisi su se mijenjali, ali suština je ostala: vampiri su bića koja nakon smrti ustaju iz groba kako bi nanosila zlo – najčešće noću. Prema predanjima, u vampira se pretvarala osoba koja je za života bila grešna ili je umrla sa nerazriješenim poslovima. Nakon smrti, terorisala bi selo: napadala stoku, gušila ljude, pila krv.
Ljudi su se plašili i preduzimali mjere zaštite – zaključavali kuće, zatvarali prozore i pazili na svaku neobičnost u selu. Arheološki nalazi iz Bugarske i Poljske svjedoče o ovim vjerovanjima: tijela sa probodenim grudima ili odsiječenim glavama pokazuju da su ljudi činili sve da spriječe “povratak mrtvih”. Glogov kolac se smatrao najefikasnijim oružjem protiv vampira, piše Žena.
Prvi istorijski vampiri
Najpoznatiji srpski vampir u narodnom predanju je Sava Savanović, koji je ovekoviječen u pripovetki Milovana Glišića “Poslije devedeset godina”. Ova priča poslužila je kao inspiracija za kultni film “Leptirica”, a njegova vodenica u selu Zarožje kod Valjeva i danas privlači posjetioce.
Međutim, prvi dokumentovani slučaj vampira na koji nailazimo u pisanim izvorima je Petar Blagojević iz sela Kisiljevo (danas opština Veliko Gradište). Vest o ovom događaju prenijela je 1725. godine austrijska štampa – konkretno list “Wiennerisches Diarium”, što je bio jedan od prvih spisa na Zapadu gdje se pominje riječ “vampir”.
Prema izvještaju, nakon Blagojevićeve smrti, u selu je u kratkom roku umrlo još deset osoba. Mnogi su tvrdili da im se Blagojević ukazivao pred smrt i da ih je davio. Njegova supruga je tvrdila da joj se mrtav muž obratio u snu i tražio svoje opanke, nakon čega je pobjegla iz sela.
Bečka vlast je tada poslala komesara i ljekare da ispitaju slučaj. Kada su otvorili grob, tijelo Petra Blagojevića navodno je bilo očuvano, bez mirisa raspadanja, sa tragovima svježe krvi u ustima. Tijelo je zatim probodeno kocem i spaljeno.
Danas se u Kisiljevu i dalje nalazi grobno mjesto bez obilježja, za koje se vjeruje da pripada Blagojeviću.
Vampirska groznica u Evropi
Nakon slučaja iz Kisiljeva, vampiri su sve češće pominjani – jedan od poznatijih primera je vojnik iz Grčke koji je, po predanju, ubio vampira i “donio” kletvu u selo Medveđa kod Trstenika.
U 18. i 19. veku u Evropi se proširila prava histerija. Ljudi su vjerovali u razne oblike vampira – kao bića sa oštrim zubima, bez kostiju, stvorena od krvi, pa čak i nevidljiva ili sposobna da mijenjaju oblik.
Za svjetsku popularizaciju vampira najzaslužniji je irski pisac Brem Stoker, koji je 1897. godine objavio roman “Drakula”. Lik inspirisan istorijskim vojvodom Vladom Cepešom – poznatim po surovom nabijanju na kolac, a koji je kasnije postao simbol mračnog vampira iz Transilvanije.
Ipak, prije Stokera, britanski autor Džon Vilijam Polidori napisao je novelu “Vampir” koja je utrla put današnjoj, često romantizovanoj slici vampira.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu