Kako danas Bosna i Hercegovina dočekuje Dan ustanka naroda BiH, nekad veliki praznik, koji je gurnut na marginu?
Na Banj brdu kod Banjaluke, u Bihaću, Drvaru i još nekoliko mjesta u BiH svake godine se povodom ovog praznika okupe stari partizani i njihovi potomci i poštovaoci da evociraju uspomene i razviju stare trobojke sa petokrakom. Ali, ta slavlja su sve skromnija, a na nekima od njih političari su preuzeli glavnu riječ.
Mnogi antifašisti smatraju da je među starim socijalističkim praznicima upravo Dan ustanka najviše na udaru revizije moćnika i da to nije slučajno.
Ovaj dan su u stranu gurnuli svi aktuelni političari, i pozicija i opozicija, pa čak i oni koji se deklarišu kao ljevičari. Samo se antifašističke organizacije bore da se sačuva ustanički duh, ali naše su mogućnosti skromne – kaže Sead Đulić, predsjednik Saveza antifašista i boraca narodno oslobodilačkog rata SABNOR BiH.
Ako bi priznali 27. jul, političari bi morali priznati štošta što im “ne paše”, dodaje Đulić. Podsjeća da je uoči Drugog svjetskog rata cijela Kraljevina Jugoslavija imala 12.800 članova Komunističke partije i da su komunisti bili progonjeni, tako da je “svaka budala mogla da ih ubija”. Ipak, oni su ustali protiv najmoćnije vojne sile na svijetu i najvećeg zla u istoriji čovječanstva i – narod je krenu za njima.
– Na kraju je stvorena narodna vojsku od 800.000 antifašista. Šta nam to govori? To nam govori da je otpor uvijek moguć. Ali, riječi kao što su otpor i ustanak danas nisu političke poželjne. Jer, šta ako narod shvati da je otpor moguć? Mogao bi se desiti neki novi, moderni ustanak bez puške – kaže Đulić.
On smatra da su narod 1941. na ustanak inspirisale ideje slobode, ravnopravnosti i socijalne pravde, vrijednosti koje danas u BiH ozbiljno ugrožene.
U Savezu udruženja boraca narodno oslobodoilačkog rata SUBNOR RS, nisu htjeli da govore o slobodi, pravdi i ravnopravnosti, jer kažu “neće da se miješaju u politiku”.
Što se Dana ustanka naroda BiH tiče, sekretar SUBNOR RS Slobodan Šobot kaže da taj praznik “podržava”, ali da on nije u kalendaru značajnih datuma, koji se u Srpskoj obilježavaju na republičkom nivou.
– Taj skup na Banj brdu organizuje gradski odbor SUNNOR-a Banjaluka i mi to podržavamo, ali za nas su najznačajniji datumi godišnjice Bitke na Sutjesci Bitke na Kozari, te Dan pobjede nad fašizmom i godišnjica proboja Sremskog fronta, koju obilježavamo u saradnji sa SUBNOR-om Srbije. Uostalom, mi smo i formirani 1995. kao dio SUBNOR-a Srbije – kaže Šobot.
Dodaje da ne zna šta rade “oni u Sarajevu i kako se oni uopšte zovu”, ali da SUBNOR Republike Srpkse “nema ništa sa njima”.
– Oni ne priznaju SUBNOR RS, ne dolaze na naša obilježavanja, koja organizuje Odbor Vlade RS za njegovanje tradicije oslobodilačkih ratova srpskog naroda u 20. vijeku – kaže Šobot.
Inače, partizani u BiH su se odavno podijelili na dva fronta, a tome je tvrde poznavaoci prilika, kumovala politika.
U SUBNOR-u RS nisu željeli odgovoriti ni na pitanje da li bi ustanak i otpor danas bio moguć i da li su saglasni sa ocjenom njihovog kolege iz Sarajeva da su to danas nepoželjne riječi.
– Opet vi o politici! Rekao sam vam, to su političke teme. Nećemo da pričamo o tome – kaže Slobodan Šobot.
Ne komentariše ni činjenicu da se danas na Dan ustanka naroda BiH ne gleda jednako u Republici Srpskoj i Federaciji BiH. Paradoksalno je da upravo u Srpskog, gdje se zvanična politika busa u prsa kako su Srbi u Drugom svjetskom ratu bili najveći antifašisti i najbrojniji ustanici, Dan ustanka ne smatra važnim praznikom, dok u Federaciji BiH on ipak opstaje, makar i u kalendaru manifestacija koje organizuju antifašistička udruženja.
Na juriš zauzeli dva grada
Dan ustanka je ustvari godišnjica prve oružane akcije koju su 27. jula 1941. godine izveli partizanski odredi Bosanske Krajine.
Oni su tada, uz pomoć seljaka iz okolnih mjesta, zauzeli Drvar i Bosansko Grahovo, uništili nekoliko žandarmerijskih stanica i razbili manje odreda ustaša, žandarma i domobrana, koji su pokušali da prodru u Drvar. Narodni ustanak je za nekoliko dana dobio masovne razmjere i proširio se i na istočnu BiH.
Ustanički Drvar
Drvar i okolina dali su Narodno oslobodilačkoj vojsci 7.072 borca, od kojih 2.056 žena, a ovaj grad je tokom Drugog svjetskog rata bio slobodan čak 1.000 dana,mnogo duže od bilo kojeg drugog grada u okupiranoj Evropi. Drvar je i jedina lokalna zajednica u BiH, koja Dan ustanka slavi kao Dan opštine.
Ipak, ove godine će i u ustaničkom Drvaru slavlje biti skromnije nego inače, zbog korona virusa i zbog afere sa ilegalno uvezenim otpadom iz Italije, kojim je zatrpan ovaj gradić.
U mjestu Pasjak kod Drvara, gdje je buknuo ustanak 1941. partizanski spomenik je zarastao u korov, a vjenci povodom Dana opštine se polažu u gradu na mjestu gde je nekad bio monumentalni spoemnik antifašistima nazvan “Četiri kraka”.
Taj spomenik su hrvatske snage srušile 1996. godine, u vrijeme kad je posljednji rat u BiH bio već uveliko završen.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu