Tako umjesto velelepnih zdanja, koja su nekad bogati ljudi ostavljali za buduća pokoljenja, sada bogataši ili njihove kompanije finansiraju samo određene projekte.
Tragovi tog finansiranja uglavnom ostaju nepoznati za širu javnost, uživa ih samo uzak krug korisnika, a da paradoks bude veći, procentualno njihov udio je značajno manji nego donacije samih građana, piše Blic.
Tako bar pokazuju podaci organizacije Catalyst Balkans, koja prati filantropske aktivnosti u Srbiji i na Zapadnom Balkanu od 2013. Po tim podacima u 2022. godini ukupno je donirano 33,3 miliona evra kroz 4.557 jedinstvenih dobrotvornih akcija.
– Najveći darodavaoci su bili građani, koji su kroz masovna davanja obezbedili 36,5 % od ove sume dok je poslovni sektor učestvovao sa 25,6% dobrotvornih akcija. Prevedeno na jezik statistike to je 5 evra po glavi stanovnika – navodi se u izveštaju o dobročinstvu za 2022. godinu.
Važno je da se kaže da je u 2021. godini bilo više filantropskih aktivnosti jer je tada prikupljeno 42,5 miliona evra, međutim, poražavajuće je to što su od te sume čak 60,7 procenata donirali građani kroz razne humanitarne akcije.
Umjesto zadužbina ulažu u jahte
Ako je suditi po ovim podacima Catalyst Balkans srpski bogataši i kompanije u sadašnjosti se nisu baš proslavili, tim pre što su kod Srba u prošlosti zadužbinarstvo i zadužbine bile svete institucije. Podaci pokazuju da je zahvaljujući njima i očuvana nacionalna tradicija.
Za razliku od prošlosti, bar prema ovim podacima Catalyst Balkans i njihovog izveštaja o dobročinstvu, ono u sadašnjosti je samo deo istorije. Drugim rečima, zadužbinarstvo u društvu tranzicije i pada moralnosti, kao “dug Bogu i narodu” nije se “primilo” kod većine novih bogataša.
Razloge za takvu situaciju možda treba tražiti u brzini, koja je prisutna u svim segmentima života, pa i u sticanju bogatstva. Tako brzo stečena, brzo se i troše ali ne na ustanove namenjene razvoju kulture i prosvete ili zaštitu ugroženih osoba, što je bilo u prošlosti, već na velelepne vile za sopstvene potrebe ili pak skupe automobile, jahte, avione.
Doduše, treba biti realan i reći da je još davne 1945. godine, sa dolaskom komunista na vlast odnosno završetkom Drugog svetskog rata i zadužbinarstvo zamrlo. Njihova imovina potpala je pod udar zakona o eksproprijaciji i nacionalizaciji, a tradicija ovog vida pomoći zakonskim aktima je prekinuta.
Imovina je nacionalizovana i eksproprisana, neke nepokretnosti su prodate ili su ih pak preuzela druga lica a za oduzeto nije isplaćivana nikakva nadoknada.
Milioni Miodraga Kostića
Ipak, svijetli primjeri iz prošlosti nisu zaboravljeni kada su vladari i plemići u srednjevekovnoj Srbiji podizali crkve i manastire kao zadužbine.
Najveći broj srpskom narodu podarila je kraljevska loza Nemanjića. Manastiri Studenica i Hilandar su najveće zadužbine velikog župana Stefana Nemanje.
Manastir Žiča, Stefana Prvovenčanog, Mileševa je zadužbina kralja Vladislava, unuka Stefana Nemanje, a tu su i Đurđevi Stupovi, Pećka patrijaršija, Sopoćani, Gračanica, Gradac, Dečani, Morača.
Danas, u poređenju sa vremenom Nemanjića ili velikih zadužbinara Kolarca, Igumanova, Spasića i drugih iz doba nacionalnog romantizma, očito u Srbiji nema mnogo filantropa. Zbog toga je i iznenađenje nedavni potez Miodraga Kostića,koji je formirao svoju zadužbinu, koja će se nalaziti u velelepnoj zgradi na uglu Kralja Milana i Kneza Miloša.
To će biti Palata nauke i poklon je društvu i akademskoj zajednici a njena vrijednost je 25 miliona evra, što je najveće izdvajanje u novijoj istoriji zadužbinarstva. Ovaj njegov gest možda je prvi korak ka obnavljanju ove zaboravljene kategorije, ali i podsticaj drugim znamenitim Srbima ovog doba da i oni ostave nešto svom narodu “na polzu”, odnosno na dobrobit.
Ovo tim pre jer je danas na sceni potpuno novi vid dobrobiti ili pomoći kroz donacije, koje možemo da podijelimo na domaće i inostrane, državne i privatne, koje se vezuju za određene projekte a ne društvo u cjelini.
Kad država dijeli tuđe pare
Kada govorimo o državnim donacijama one su malo manje jasnije za običan svijet, jer je teško procijeniti gdje prestaje standardna državna socijalna politika, a gdje počinje projektno finansiranje neke NVO koja se, na primjer, bavi pomaganjem siromašnima.
Pri tom, pored novca koji dijelom izdvajaju poreski obveznici postoje i inostrana sredstva koja su najčešće ono što se naziva “razvojna pomoć” i značajan deo toga sliva se u državni budžet, a tek dio sredstava dolazi do krajnjih korisnika preko finansiranja NVO.
Tako je u budžetu Srbije za ovu godinu po osnovu donacija definisano 46,6 milijardi dinara, dok je za 2024. manji iznos odnosno planirano je 35,6 milijarde dinara.
Uz to, najveći dio tih para je uglavnom iz IPA i IPARD fondova, a država ih najčešće troši na određene projekte za koje procijeni da su važni za državnu zajednicu. Drugim riječima, ovaj vid pomoći se značajno razlikuje od onog koji se vezuje za zadužbinarstvo.
Za one koji ne znaju, zadužbina je zdanje ili ustanova izgrađena dobrovoljnim prilogom jedne ili više uticajnih osoba čijom se voljom određuje namjena i ciljevi.
Dakle, suština zadužbinarstva je u trajnom darivanju privatne imovine za ostvarivanje društveno korisnih ciljeva. Te društveno korisne ciljeve mnogi bogati ljudi danas zaboravljaju, ali ostaje nada da će ih potez Miodraga Kostića podstaći na istorijski značaj srpskih zadužbinara.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu