Danas su druga vremena. Danas je 29. novembar i nije neradni dan, ali jeste praznik: praznik šopinga zvani Crni petak.
Sve su prilike da su mnogi ranije “pobjegli s posla”, kako bi pojačali kilometarske kolone pred velikim tržnim centrima.
Takva je situacija i u Banjaluci. Šareni izlozi i primamljive objave o popustima do čak 70 odsto podstakli su potrošačku groznicu, koja je izazvala saobraćajni kolaps.
Uzalud upozorenja da su neki od tih popusta “naštimovani”, odnosno da su vješti trgovci nedavno podigli cijene, da bi sada impresivnim sniženjima primamili kupce.
I dok šoping groznica trese Banjaluku, Beograd i druge gradove širom bivše Juge, jugonostalgičari se sjećaju “dobrih starih vremena”, kada je vrijeme provedeno s prijateljima i porodicom bilo bitnije od trošenja novca kojeg nemaš, na stvari koje ti nisu potrebne.
– Bilo je i u doba SFRJ ljudi koji su imali više novca, nego prosječna radnička porodica, bilo je i onih koji bi 29. novembar iskoristili da “skoknu” do Trsta, ali nije bilo ovakve šopingmanije. Nismo ni znali šta je taj Crni petak – kaže Banjalučanka, koja je, kako ističe, prije tačno 60 godina, na današnji dan, “primljena u pionire”.
Prijem prvačića u Savez pionira bio je, u doba SFRJ, dio obaveznog programa povodom Dana Republike.
Naša sagovornica se još sjeća prionirske zakletve.
– Dajem časnu pionirsku riječ: da ću marljivo učiti i raditi, poštovati roditelje i starije i biti vjeran i iskren drug, koji drži datu riječ – deklamovali su Titovi pioniri.
Oni stariji koristili bi praznične dane za svinjokolj. Zanimljivo je da se i jedna od najvećih jugoslovenskih fabrika mesa i mesnih prerađevina zvala “29. novembar”.
Za one mlađe, koji ne pamte SFRJ i pojma nemaju šta su pioniri, danas nije ni Dan Republike ni “crni dan” za svinje, nego – Crni petak iliti “black friday” – dan kada se kupuje, kupuje, kupuje i troši, troši, troši ne samo zarađeno, nego i pozajmljeno, na kredit uzeto, iskamčeno…
Crni petak je američki izum, nastao u SAD, s ciljem da se nakon Dana zahvalnosti, koji uvijek pada u četvrtak, nastavi praznično raspoloženje, ali i da se trgovci, sniženjima, riješe viška robe i isprazne skladišta za novi, predbožićni kontigent.
U naše krajeve je ovaj kupoholičarski praznik stigao tek nakon raspada Jugoslavije. Nova vremena, novi običaji.
A zašto se u doba SFRJ Dan Republike slavio baš 29. novembra? Zato što je na taj dan, ratne 1943. godine, rođena Titova Jugoslavija.
U gluvo doba noći u Jajcu je tog datuma održano istorijsko Drugo zasjedanje AVNOJ-a: Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije. Bila je to udarna vijest u cijeloj ratom zahvaćenoj Evropi, pa čak i “preko bare” u SAD. Danas bi se to zvalo “brejking njuz”.
Ovo se zasjedanje se desilo u vrijeme kada su se saveznici iz Antihitlerovske koalicije “lomili” da li da jugoslovenske partizane priznaju kao jedini ozbiljan osobodilački pokret na Balkanu.
Vođa pokreta, Josip Broz Tito, dobro je znao da će biti “ozbiljan faktor” u oslobođenoj Evropi, samo ako se oslobodilački pokret “održavi” i ako se uspostave institucije vlasti. Zato je i sazvan AVNOJ.
Rijetki su oni, koji se danas sjećaju ove slavne, ali zaboravljene istorije. Najuporniji među njima svake godine se, za vikend koji je najbliži Danu Republike, okupljaju u Jajcu. Vidjećemo hoće li tako biti i ove godine. Ili su i ostarjeli Titovi pioniri pohrlili u – tržne centre.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu