Jednom poznaniku je u julu napisao da niko ne može da razumije ruski zatvorski život, „a da nije bio ovdje“, dodajući u svom mrzovoljnom humoru: „Ali nema potrebe da budete ovdje“.
– Ako im se kaže da vas sutra hrane kavijarom, nahraniće vas kavijarom – napisao je , ruski opozicioni lider, istom poznaniku, Iliji Krasilščiku, u avgustu. „Ako im se kaže da te zadave u ćeliji, zadaviće te.
Mnogi detalji o njegovim posljednjim mjesecima — kao i okolnosti njegove smrti, koje su ruske vlasti saopštile u petak — ostaju nepoznati. Čak nije jasno ni gdje se nalazi njegovo tijelo.
Ambicije, odlučnost i radoznalost
Pomoćnici Navaljnog su malo rekli dok su procesuirali gubitak. Ali njegovi posljednji mjeseci života su detaljno opisani u prethodnim izjavama njega i njegovih pomoćnika, njegovim pojavljivanjem na sudu, intervjuima sa ljudima bliskim njemu i izvodima iz privatnih pisama koje je nekoliko prijatelja, uključujući Krasilščika, podijelilo sa Njujork tajmso”.
Pisma otkrivaju dubinu ambicije, odlučnosti i radoznalosti lidera koji je podstakao opoziciju predsjedniku Vladimiru V. Putinu i koji će, nadaju se pristalice, živjeti kao ujedinjujući simbol njihovog otpora. Oni takođe pokazuju kako se Navaljni — sa zdravim egom i neprestanim uvjerenjem da je ono što je radio ispravno — borio da ostane povezan sa spoljnim svijetom.
Iako su brutalni zatvorski uslovi uzeli danak na njegovom tijelu — često mu je uskraćena medicinska i stomatološka pomoć — nije bilo nagovještaja da je Navaljni izgubio bistrinu uma, pokazuju njegovi spisi.
Hvalio se da je pročitao 44 knjige na engleskom za godinu dana i metodički se pripremao za budućnost: usavršavao svoj dnevni red, proučavao političke memoare, raspravljao se sa novinarima, dijelio savjete o karijeri prijateljima i davao mišljenje o viralnim objavama na društvenim mrežama koje mu je poslao njegov tim.
U svojim javnim porukama, Navaljni, koji je imao 47 godina kada je umro, nazvao je njegovo zatvaranje od januara 2021. godine svojim „svemirskim putovanjem“. Do prošle jeseni bio je više sam nego ikada. Bio je primoran da veći dio svog vremena provodi u samici i ostao bez trojice svojih advokata, koji su uhapšeni zbog učešća u „ekstremističkoj grupi“.
Ipak, držao je korak sa aktuelnim dešavanjima. Prijatelju, ruskom fotografu Jevgeniju Feldmanu, Navaljni je povjerio da je izborna agenda bivšeg američkog predsjednika Donalda Džej Trampa izgledala „zaista zastrašujuće“.
– Tramp će postati predsjednik ako zdravlje predsjednika Bajdena bude narušeno – napisao je Navaljni iz svoje zatvorske ćelije sa visokim stepenom bezbjednosti. „Zar se ova očigledna stvar ne tiče demokrata?“
Javni život
Navaljni je mogao da pošalje stotine rukom pisanih pisama, zahvaljujući neobičnoj digitalizaciji ruskog zatvorskog sistema, reliktu kratkog naleta liberalnih reformi usred Putinove 24-godišnje vladavine. Putem veb-sajta, ljudi su mogli da mu pišu za 40 centi po stranici i dobijaju skenirane njegove odgovore, obično nedelju ili dvije nakon što ih je poslao i nakon što su prošli kroz cenzora, piše Blic.
Navaljni je takođe komunicirao sa spoljnim svijetom preko svojih advokata, koji su držali dokumente na prozoru koji ih je razdvajao nakon što im je zabranjeno da prenesu papire. U jednom trenutku, rekao je Navaljni 2022. godine, zatvorski službenici su prekrili prozor folijom.
Zatim su uslijedila njegova česta sudska saslušanja o novim krivičnim predmetima koje je pokrenula država da bi mu produžila zatvorsku kaznu, ili o žalbama koje je Navaljni podnio na liječenje. Navaljni je rekao Krasilščiku, medijskom preduzetniku koji je sada u egzilu u Berlinu, da uživa u tim saslušanjima, uprkos prirodi ruskog pravosudnog sistema.
– Oni vam odvlače pažnju i pomažu da vrijeme brže prođe – napisao je. “Pored toga, oni pružaju uzbuđenje i osjećaj borbe i potrage.”
Ćelije su obično bile hladne, vlažne, ali Navaljni je protestovao protiv nečeg drugog: zatvorenicima kojima je naređeno da provode vrijeme u tim ćelijama bila je dozvoljena samo jedna knjiga.
– Želim da imam 10 knjiga u svojoj ćeliji – rekao je na sudu.
Knjige su ga održale
Činilo se da su knjige bile u centru zatvorskog života Navaljnog, sve do njegove smrti.
U pismu prošlog aprila upućenom Krasilščiku, gospodin Navaljni je objasnio da više voli da čita 10 knjiga istovremeno i da se „prebacuje između njih“. Rekao je da je zavolio memoare: „Iz nekog razloga sam ih uvijek prezirao. Ali oni su zapravo nevjerovatni.”
Često je tražio preporuke za čitanje, ali ih je i izdavao. Opisujući zatvorski život Krasilščiku u julskom pismu, on je preporučio devet knjiga na tu temu, uključujući trotomni set od 1.012 stranica sovjetskog disidenta Anatolija Marčenka.
Navaljni je u tom pismu dodao da je ponovo pročitao „Jedan dan iz života Ivana Denisoviča“, zapaljivi roman Aleksandra Solženjicina o Staljinovom gulagu. Pošto je preživio štrajk glađu i prošao mjesecima „u stanju ‘želim da jedem'”, Navaljni je rekao da je tek sada počeo da shvata pokvarenost radnih logora iz sovjetskog doba.
– Počinjete da shvatate stepen užasa – napisao je.
Otprilike u isto vrijeme, Navaljni je takođe čitao o modernoj Rusiji. Mihail Fišmen, liberalni ruski novinar i televizijski voditelj koji sada radi u egzilu iz Amsterdama, čuo je od pomoćnika Navaljnog da je opozicioni lider pročitao njegovu novu knjigu o ubijenom opozicionom liku Borisu I. Njemcovu.
Fišmen je rekao da mu je rečeno da se gospodinu Navalnom sviđa knjiga, ali da je smatra previše naklonjenom Borisu N. Jeljcinu, bivšem ruskom predsjedniku.
Novinar Sergej Parhomenko primio je pismo koje mu je Navaljni poslao 13. februara, nekoliko dana pre smrti. U pismu, koje je Parhomenko podelio na Fejsbuku, govorio je o knjigama i rekao da ima pristup samo klasicima u svom novom zatvoru.
– Ko je mogao da mi kaže da je Čehov najdepresivniji ruski pisac – napisao je.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu