Najviši nivo ovih čestica u Srbiji uzorkovan je iz ribe uzete iz Dunava kod Pančevačkog mosta, a na području Beograda otkrivene su na još tri lokacije od kojih je jedna Ada Ciganlija.
Ove toksične čestice, kako su pokazala naučna istraživanja a prenosi britanski “Gardijan”, u vodu i zemljište najčešće ulaze preko deterdženata, kasnije prirodnim slijedom eksploatacije vode i zemljišta stižu i u proizvode široke potrošnje i, konačno, tako dospijevaju u ljudski organizam.
Dvije od svih ovih registrovanih toksičnih čestica, odnosno, polifluoroalkilnih supstanci (PFAS) kako im glasi stručni naziv, mogu da izazovu kancere ili niz drugih zdravstvenih problema u organizmu čovjeka.
S obzirom na to da su pronađene na oko 17.000 lokacija širom Evrope, od čega su njihove izuzetno visoke koncentracije od više od 1.000 nanograma po litru vode zabilježene na 640 lokacija, postavlja se pitanje kakva je situacija u Srbiji?
Odgovor je, srećom, daleko utješniji nego što se moglo pretpostaviti. Naime, kada se pogleda “Gardijanova” mapa Evrope sa lokacijama na kojima su registrovane PFAS čestice i obilježene crvenim tačkicama, možemo je uporediti sa mapom aerozagađenja našeg kontinenta ali u smislu “obrnute slike”.
Jer, za razliku od zagađenja vazduha, na ovoj mapi kritične tačke na području Srbije su sporadične, dok se Evropa “crveni” i to zapad kontinenta, uključujući i najrazvijenije države i velika područja Velike Britanije i Skandinavije.
Zapravo, “Gardijanova” mapa, koja pokazuje mjesta u našoj zemlji na kojima su identifikovane PFAS čestice u koncentraciji višoj od 10 nanograma po litru vode, otkriva da je reč o 29 mikrolokacija.
Počevši od severa Srbije, nivo PFAS čestica u iznosu od 31 nanograma po litru vode, otkriven je u površinskim vodama koje su uzete kao uzorak na području Kanjiže, Novog Bečeja, Petrovaradina, Titela, Stare Pazove, Sremske Mitrovice i Bačke Palanke.Vojvođansku listu zaokružuje i uzorak vode iz Tise kod Zrenjanina, gdje je izmjeren nivo od 13,98 nanograma PFAS čestica po litru vode. Prateći vodotok Save od zapada ka njenom ušću, PFAS čestice koncentracije od 35,7 nanograma po litru vode, pronađene su na području Šapca, ali treba reći da je reč o uzorku uzetom iz otpadnih voda u tom gradu.
Kako je u Beogradu
Što se tiče područja Beograda, nivo PFAS-a u Surčinu i Novom Beogradu, na osnovu uzorka površinskih voda, iznosi 31 nanogram po litru vode. Kao uzorak površinska voda uzeta je i sa lokacije Ade Ciganlije, a rezultat je tek nešto viši od donjeg nivoa na mapi koju je objavio “Gardijan” – 10,5 nanograma po litru vode.
Međutim, nekoliko kilometara dalje uzorak je uzet iz ribe ulovljene u Dunavu kod Pančevačkog mosta i tu je zabilježena najviša koncentracija PFAS čestica u Srbiji – 37,9 nanograma po litru vode. Uzorkovana je i površinska voda u Pančevu, a rezultat je bio isti kao i u slučaju Novog Beograda i Surčina.
Suitacija širom Srbije
Dalje na istok zemlje, na lokaciji Velike Morave kod Požarevca izmjeren je nivo od 10,33 nanograma PFAS čestica, dok je uzorak riječne vode kod Velikog Gradišta pokazao koncentraciju od 33,97 nanograma.
Uzorci uzeti iz površinskih voda na području Kovina, Majdanpeka i Kladova pokazuju prisustvo PFASA-a u nivou od 31 nanogram po litru vode. Isti rezultat je i na dve uzorkovane lokacije u centralnoj Srbiji, u Svilajncu i Paraćinu.
Sve u svemu, najviša koncentracija ovih toksičnih čestica registrovanih u Srbiji znatno je niža od one zabilježene u Evropi. Jer, kako je objavio “Gardijan”, najveće zagađenje PFAS od 73m ng/l pronađeno je u Belgiji, u podzemnim vodama kod proizvodne lokacije u Zvejndrehtu, u Flandriji, zbog čega je ljudima koji žive u krugu od 15 kilometara od te lokacije rečeno je da ne jedu jaja položena u baštama i da izbegavaju domaće povrce.
“Izvadite krv”
U međuvremenu, 70.000 ljudi koji žive u krugu od pet kilometara, dobili su instrukcije da izvade krv kako bi se utvrdilo prisustvo PFAS.
“Gardijan” piše da su PFAS čestice kontaminirale i zemljište oko aerodroma Šiphol u Amsterdamu, te da neki aerodromi i vojne lokacije u Njemačkoj imaju slične probleme. U Velikoj Britaniji, najviši nivoi PFAS-a pronađeni su u blizini ispusta iz fabrike hemikalija na reci Vajr, iznad Blekpula, kao i da riba iz te rijeke sadrži visoke nivoe ovih toksičnih čestica.
Posljedice po zdravlje
PFAS su, kako su objasnili naučnici, „porodica čestica“ kojih ima oko 10.000. Dva PFAS-a su posebno opasna izazivajući brojne zdravstvene probleme. Prvi, kako se navodi, može da izazove rak bubrega i testisa, bolest štitne žlezde, ulcerozni kolitis, visoki holesterol i hipertenziju. Drugi je pak povezan sa reproduktivnim, razvojnim, bolestima jetre, bubrega i štitne žlijezde.
PFAS hemikalije, kako pokazuju naučna istraživanja, pronađene su čak i u uzorcima krvi i majčinog mlijeka prikupljenim širom svijeta. Zahvaljujući svojstvu da “odbijaju” vodu i masnoću, ove hemikalije su našle brojne primene, poput toga da se koriste u papirnoj ambalaži za hranu, kozmetici, tekstilu za namještaj i sportsku odjeću, premazima za tiganje koji ne lepe masnoću, elektornici (pametni telefoni), a koriste se u pjenama za gašenje požara – navodi se, između ostalog, u studiji “Šta su PFAS, takozvane večne hemikalije”, čiji su autori Vera Bonderović, Dragana Javorac i Aleksandra Buha Đorđević, nastavnici i saradnici Katedre za toksikologiju Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.
Autorke u ovoj studiji ističu da su brojni su načini kojim mame mogu doći u kontakt sa PFAS hemikalijama, od proizvoda koje svakodnevno koristimo, do vode za piće i hrane. Neki proizvodi koji mogu sadržati PFAS uključuju papire otporne na masti, koji se koriste kao omoti za brzu hranu za poneti, kese za kokice u mikrotalasnoj pećnici, kutije za picu i omoti od slatkiša, teflonsko posuđe, premazi otporni na mrlje koji se koriste za tepihe, presvlake i druge tkanine, odeća otporna na vodu, sredstva za čišćenje, proizvodi za ličnu negu (šampon, zubni konac) i kozmetika (lak za nokte, šminka) – navodi se u studiji.
PFAS mogu ispoljiti toksične efekte na ljude i cijeli živi svijet, a u trudnoći, kako se ukazuje, mogu se akumulirati u placenti i proći placentarnu barijeru, prilikom čega može doći do izloženosti ploda ovim hemikalijama. Naučnici su nedavno otkrili i povezanost između izloženosti PFAS-u tokom rane trudnoće i povećanog rizika od pobačaja tokom prvog trimestra, povećanog rizika od razvoja preeklampsije kod trudnica, te male tjelesne težine kod novorođenčadi.
Kako smanjiti štetni uticaj ovih hemikalija?
Autorke studije odgovaraju i na ključno pitanje – kako možemo da smanjimo izloženost PFAS hemikalijama? Čini se, praktično nemoguće jer su ove hemikalije zastupljene, doduše, u niskim nivoima u hrani i u životnoj sredini. Neke od stvari koje možete da uradite kako biste smanjili izloženost PFAS hemikalijama, pre svega se odnosi na smanjenju upotrebe proizvoda koji sadrže PFAS, a koje koristimo. Izbegavajte posuđe od teflona ili nelepivo posuđe (npr. tiganje), izbegavajte brzu hranu i hranu za poneti, potom proizvode za ličnu upotrebu koje sadrže teflon ili sastojke sa odrednicama „fluoro“ ili „perfluoro“, izbegavajte upotrebu nameštaja i tepiha koji se reklamiraju kao „otporni na fleke“ i vodootporni… – savjetuju autorke studije “Šta su PFAS, takozvane večne hemikalije”, prenosi
Kako smanjiti štetni uticaj ovih hemikalija?Autorke studije odgovaraju i na ključno pitanje – kako možemo da smanjimo izloženost PFAS hemikalijama? Čini se, praktično nemoguće jer su ove hemikalije zastupljene, doduše, u niskim nivoima u hrani i u životnoj sredini. Neke od stvari koje možete da uradite kako biste smanjili izloženost PFAS hemikalijama, pre svega se odnosi na smanjenju upotrebe proizvoda koji sadrže PFAS, a koje koristimo. Izbegavajte posuđe od teflona ili nelepivo posuđe (npr. tiganje), izbegavajte brzu hranu i hranu za poneti, potom proizvode za ličnu upotrebu koje sadrže teflon ili sastojke sa odrednicama „fluoro“ ili „perfluoro“, izbegavajte upotrebu nameštaja i tepiha koji se reklamiraju kao „otporni na fleke“ i vodootporni… – savetuju autorke studije “Šta su PFAS, takozvane večne hemikalije”.
.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu