Ovo je jedan od mnogih uznemiravajućih rezultata upravo objavljene studije koju su potpisale organizacije Climate Central, World Weather Attribution i Klimatski centar Crvenog krsta, a koja sadrži analize globalnih temperatura od 1. maja 2024. do 1. maja 2025. godine.
Kako se navodi u studiji, koja je objavljena uoči Dana borbe protiv vrućina 2. juna, klimatske promjene su doprinijele drastičnom porastu broja ekstremno toplih dana.
Pod “ekstremno toplim danima” podrazumijevaju se dani tokom kojih je maksimalna temperatura viša od 90 odsto izmjerenih temperatura na toj lokaciji u periodu od 1991. do 2020. godine. Pošto se odnosi na lokalne normale temperatura, ova mjera uključuje ekstremna odstupanja tokom cijele godine, uključujući i tokom zime.
Broj izmjerenih ekstremno toplih dana u Srbiji
U Srbiji, broj izmjerenih ekstremno toplih dana je 73 – to je svaki peti dan u toku proteklih godinu dana. Zajedno sa drugim zemljama regiona kao što su Hrvatska, Rumunija i Bugarska, Srbija spada u države koje su imale najviše vrelih dana u Evropi.
Srbija u prosjeku za 1,4 stepena toplija – u svjetskom vrhu tokom prethodnih godinu dana
Od 73 ekstremno topla dana u Srbiji, procjenjuje se u studiji, 26 su “dodale” klimatske promjene. Drugim rečima, skoro cijeli jedan mjesec ekstremno visokih temperatura u Srbiji ne bi se dogodio da se klima nije drastično promijenila posljednjih decenija.
Istovremeno, studija nudi i uvid u prosječnu temperaturnu anomaliju – porast – tokom ovih godinu dana u odnosu na referentni period 1991-2020, za svaku zemlju svijeta. Ovi podaci, koji su rezultat neposrednog mjerenja i poređenja, takođe prave jednu izrazito upečatljivu sliku.
Srbija se nalazi u “vrućoj tački” klimatskih promjena
Naime, jedna jedina zemlja na svijetu imala je hladniju godinu od prosjeka: Island. A evropske zemlje, od Baltika do Balkana, imale su najveća na svijetu odstupanja od nekadašnje normale.
– Od 73 ekstremno topla dana u Srbiji, procjenjuje se u studiji, 26 su “dodale” klimatske promjene – izjavila je Milica Tošić iz Instituta za meteorologiju u Beogradu.
Period od maja 2024. do maja 2025. u Srbiji bio je za 1,4 stepena topliji od normale za 1990-2020, što je osmi najviši zabilježeni porast u svetu u ovom periodu – porast koji dijeli sa komšijskim zemljama Crnom Gorom, Hrvatskom, Rumunijom, Albanijom i Grčkom.
Ovo nije iznenađujuće: Srbija se nalazi u regionu Mediterana i jugoistočne Evrope koji je “vruća tačka” klimatskih promjena, odnosno koji se zagrijava brže od svjetskog proseka, a Srbija spada u klimatski ranjivije zemlje svijeta.
Srbija se nalazi u regionu Mediterana i jugoistočne Evrope koji je “vruća tačka” klimatskih promjena.
U studiji su posebno izdvojenih 67 ekstremnih događaja – perioda povišenih temperatura koji korespondiraju sa toplotnim talasima.
Jedan takav događaj, toplotni talas koji je zahvatio i Srbiju tokom ljeta 2024. godine, a kada su bile zabilježene temperature u prosjeku za 3,8 stepeni više od normale, istraživači Climate Central procjenjuju da je bio čak 11 puta vjerovatniji usljed klimatskih promjena.
Kako je izračunat broj ekstremno toplih dana koji su dodale klimatske promjene
Metodologija ove studije oslanja se na poseban indeks koji su razvili istraživači Climate Central pod imenom indeks klimatskog pomjeranja (Climate Shift Index).
Ovaj indeks koristi istorijske podatke i rezultate klimatskih modela kako bi procenio vjerovatnoću pojave neke temperature na određenoj lokaciji, a zatim poredi istu tu vjerovatnoću sa procijenjenom vjerovatnoćom te temperature u simulacijama u kojem se klimatske promjene nisu dogodile – koje su i sami proizvodi klimatskih modela.
Kako navode u studiji, broj ekstremno toplih dana koji su dodale klimatske promene dobija se jednostavno: od broja procenjenih ekstremno toplih dana u toku godine (u Srbiji 73) oduzme se broj takvih procijenjenih dana koji bi se dogodio bez klimatskih promjena (u Srbiji 47). Rezultat je 26, odnosno broj ekstremno toplih dana koje su po ovoj metodologiji dodale klimatske promene.
Uticaj klimatskih promjena je moguće veći nego što studija pokazuje
Iako su rezultati uznemiravajući, treba da shvatimo da je sasvim moguće, čak i vjerovatno, da ova studija potcjenjuje posljedice klimatskih promjena.
Naime, prvo i osnovno jeste da se studija odnosi na odstupanja temperatura u odnosu na normalu za tridesetogodišnji period od 1991. do 2020. godine – ali ova normala je već pomerena u odnosu na period pre uticaja klimatskih promena.
Primjera radi, ako uporedimo naše zvanične normale za Beograd koje nudi Republički hidrometeorološki zavod, možemo videti da je za period 1991-2020. godišnja normala temperature 13,2 stepena.
Međutim, ako se pomjerimo trideset godina u prošlost, ta normala se mijenja – u periodu od 1961. do 1990. godine, njena vrijednost na istoj mjernoj stanici na Vračaru bila je 11,9 stepeni, manja za preko jedan stepen Celzijusa.
– Studija se odnosi na odstupanja temperatura u odnosu na normalu za tridesetogodišnji period od 1991. do 2020. godine – ali ova normala je već pomjerena u odnosu na period prije uticaja klimatskih promjena – navodi Milica Tošić iz Instituta za meteorologiju u Beogradu.
Jedan stepen je ogromna brojka
Jedan stepen Celzijusa je ogromna brojka kada govorimo o godišnjim normalama, jer takve promjene normala omogućuju drastične promene u ekstremima. Zbog toga i govorimo o dalekosežnim posljedicama globalnog zagrijavanja, koje je po aktuelnim procjenama dostiglo “samo” 1,3 stepena u odnosu na predindustrijski period.
Ovakve studije, koje pokrivaju čitavu planetu, daju široku sliku i ne mogu precizno obraditi svaki lokalni događaj. Kada govorimo o ekstremima na lokalnom nivou, slika može biti znatno složenija.
Intenzitet i trajanje ekstremnih događaja mogu biti dodatno pojačani urbanizacijom, promenama u korišćenju zemljišta ili lokalnom cirkulacijom – koja i sama može biti izmijenjena kao posljedica klimatskih promjena.
Pored toga, globalne studije se često oslanjaju na primeni jednog uniformnog indeksa, dok sama procjena uticaja klimatskih promjena (atribucija događaja) u velikoj mjeri zavisi od načina na koji je ekstrem definisan.
Zbog toga je važno da pored ove globalne slike razvijamo i lokalizovane studije, kako bismo tačnije procjenjivali uticaj ekstremnih prilika na naše neposredno okruženje. To se posebno odnosi na zemlje sa slabije razvijenim meteorološkim sistemima, kao i sa slabijom dokumentacijom posledica ekstremnih događaja.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu