“Blic” donosi vodič za Bliski istok sa odgovorima na nekoliko ključnih pitanja: koje zemlje se nalaze na ovom području, ko je u sukobu, ko su saveznici, šta je “Osovina otpora” i zašto je malo vjerovatno da će ikada biti mira u ovom dijelu svijeta.
Bliski istok je geopolitički region koji obuhvata dijelove Jugozapadne Azije i Sjeverne Afrike.
Poznat je po strateškom položaju, rezervama nafte, ali i vjerskoj i etničkoj raznolikosti. Zbog brojnih sukoba koji decenijama bukte na ovom području, Bliski istok je poznat kao “svjetsko bure baruta” koje često zna da eksplodira.
Zemlje koje čine Bliski istok su: Saudijska Arabija, Ujedinjeni Arapski Emirati (UAE), Katar, Kuvajt, Oman, Bahrein, Jordan, Irak, Sirija, Liban, Jemen, Egipat (geografski u Severnoj Africi, ali politički dio Bliskog istoka), Iran (šiitska većina), Izrael (jevrejska država), Palestina (Zapadna obala i Gaza), djelimično priznata zemlja, Republika Srbija priznaje Državu Palestinu, dio Turske.
Ko je u sukobu i zašto
Kako je ovo područje poznato po čestim ratovima, bitno je izdvojiti ko je sa kim u sukobu i šta su glavni razlozi zbog kojih Bliski istok gori već decenijama i nema naznaka da će požar uskoro biti ugašen.
Izrael protiv Irana i posrednika
Izrael, jedina jevrejska država na Bliskom istoku, ali i na svijetu, u sukobu je sa brojnim muslimanskim zemljama.
Najveći neprijatelj Izraela je Iran, a ovaj sukob je obnovljen prošlog petka kada je Tel Aviv napao nuklearna postrojenja Teherana.
Tako je počeo rat od kog su se svi pribojavali, jer je ovo rat koji prijeti da čitav Bliski istok uvede u novi period razaranja i neizvjesnosti.
Za obje zemlje, postojanje ove druge je egzistencijalna prijetnja. Pored toga što je navodni cilj bio sprječavanje Teherana da napravi nuklearnu bombu, Izrael smatra da Iran ima planove za uništenje jevrejske države. Slično tome, Tel Aviv želi da dovede do pada režima u Teheranu, čiji je glavni predstavnik vrhovni vođa ajatolah Ali Hamnei.
I iz ugla Irana, Izrael je opasnost koja mora biti eliminisana.
Kako se ove dvije zemlje ne graniče, kopneni napadi su praktično nemogući, pa se rat vodi na nebu, ali i putem posrednika u vidu militantnih grupa. Iran je tokom godina finansirao i podržavao formiranje brojnih milicija u mnogim zemljama, koje je međunarodna zajednica označila kao terorističke grupe.
Među njima prednjače Hamas i Hezbolah, koji uz podršku Irana ratuju protiv Izraela u Gazi i Libanu.
Glavni frontovi na kojima se Iran i Izrael sukobljavaju su:
Gaza preko Hamasa, Liban preko Hezbolaha, Sirija.
Saudijska Arabija protiv Irana
Ove dvije zemlje nisu u konvencionalnom ratu, ali jesu u sukobu koji je uglavnom usmjeren na regionalno takmičenje u moći i počiva na rivalstvu sunita i šiita, dvije glavne grane islama.
U Saudijskoj Arabiji je dominantna sunitska grana islama, dok je Iran šiitska zemlja. Rijad i Teheran se sukobljavaju preko posrednika u Jemenu, Libanu, Siriji i Iraku.
Građanski rat u Siriji
Građanski rat u Siriji počeo je 15. marta 2011. godine i trajao je sve do 8. decembra 2024. godine, kada su pobunjenici predvođeni grupom Hajat Tahrir al Šam (HTS) svrgnuli režim Bašara al Asada.
Asadov režim podržavali su Iran, Hezbolah i Rusija, dok su pobunjenici uživali podršku Turske.
Sukob u Jemenu – Huti protiv Izraela
U Jemenu se nalaze pobunjenici Huti, koji su takođe šiiti i imaju podršku Irana protiv vladinih snaga koje podržava Saudijska Arabija.
U Jemenu godinama vlada velika humanitarna kriza. Kao jedna od posredničkih grupa koje finansira Iran, Huti su takođe u sukobu sa Izraelom i nerijetko ciljaju brodove koji plove Crvenim morem.
Izrael i Palestinci
Od 1948. godine bukte ratovi između Izraela, jevrejske države koja je nastala te godine i Palestinaca na čijoj teritoriji je nastao Izrael.
Arapske zemlje, njih pet, napale su Izrael 1948. tokom Nakbe (velike katastrofe), kada su Palestinci primorani da napuste svoju teritoriju.
Izrael taj sukob naziva rat za nezavisnost, a učestvovali su: Egipat, Jordan, Sirija, Irak i Liban.
Potom se 1967. dogodio Šestodnevni rat između Izraela sa jedne, Egipta, Sirije i Jordana sa druge strane.
Tada je Tel Aviv okupirao Pojas Gaze, Sinaj, Zapadnu obalu, Istočni Jerusalim i Golansku visoravan.
Uslijedio je Jomkipurski rat 1973. između Egipta i Sirije protiv Izraela, a glavni cilj je bio pokušaj da se povrati teritorija koju je Izrael okupirao 1967.
Kada je riječ o sukobu između Izraelaca i Palestinaca, ključni djelovi istorije su takođe:
Prva intifada (1987–1993): Prvi palestinski ustanak kao odgovor na izraelsku okupaciju
Druga intifada (2000–2005): Drugi palestinski ustanak zbog Zapadne obale
Rat od 8. oktobra 2023: Nakon masakra koji je Hamas izveo u Izraelu, Tel Aviv je pokrenuo operaciju okupacije Pojasa Gaze
Izrael i Liban
Prvi libanski rat počeo je 1982. godine između Izraela i PLO (Palestinske oslobodilačke organizacije), ali su učestvovale i sirijske snage u Libanu.
Kasnije je upravo ovaj doveo do nastanka Hezbolaha. Drugi libanski rat počeo je 2006. godine između Izraela i Hezbolaha, a podstaknut je prekograničnim napadom ove militantne grupe.
Ratovi u Iraku
Iransko-irački rat 1980–1988: Sadam Husein protiv Islamske Republike
Zalivski rat 1990–1991: Irak protiv Kuvajta, ali je koalicija SAD, Velike Britanije, Francuske, Saudijske Arabije i drugih zemalja pobjedila Irak
Rat u Iraku 2003–2011: Koalicija predvođena SAD izvršila je invaziju na Irak kako bi svrgnula Sadama Huseina, pod lažnom optužbom da zemlja posjeduje oružje za masovno uništenje. Uslijedila je pobuna, građanski rat i pojava Al Kaide u Iraku. Rat protiv ISIS u Iraku 2014–2017.
Saudijska Arabija protiv Izraela
Saudijska Arabija se protivila stvaranju Izraela i podržavala je arapske države u ratovima 1948, 1967. i 1973. godine politički i finansijski, iako nije slala trupe.
Bojkotovala je Izrael i odbila diplomatsko priznanje u skladu sa širim stavom Arapske lige.
Međutim, tokom posljednje dvije decenije, tenzije sa Iranom su zbližile Saudijsku Arabiju i Izrael, uprkos tome što nemaju formalnih veza.
Avramovim sporazumima iz 2020. godine UAE, Bahrein, Sudan i Maroko su normalizovali odnose sa Izraelom. Saudijska Arabija se nije pridružila, ali je tiho podržala potez.
Ubrzo su počeli i pregovori o normalizaciji odnosa Rijada i Tel Aviva, ali su napad Hamasa na Izrael i rat u Gazi koji je uslijedio zaustavili ovaj proces.
Šta je “Osovina otpora” i sa kim ratuje
“Osovina otpora” je naziv za militantne grupe predvođene Iranom.
Čine je:
Iran – ideološki i finansijski lider
Hezbolah – libanska šiitska militantna grupa koju podržava Iran
Hamas – palestinska islamistička grupa u Gazi (sunitska, ali povezana sa Iranom)
Palestinski islamski džihad (PIJ) – manja militantna grupa, usko povezana sa Iranom
Iračke šiitske milicije (Kataib Hezbolah, Asaib Ahl al-Hak)
Huti – jemenski šiitski pobunjenici koje podržava Iran
Glavni neprijatelj “Osovine otpora” je Izrael, koji Iran i militantne grupe naziva “Osovinom zla” ili “Hobotnicom zla”.
Tu je i Amerika, jer Iran i militanti vojno prisustvo Vašingtona u regionu smatraju okupacijom, a i Amerika je glavni saveznik Izraela.
Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati su sunitski rivali “Osovine otpora”, optuženi za podršku normalizaciji odnosa sa Izraelom i protivljenje Iranu.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu