Istraživački tim Centra za društveni dijalog i regionalne inicijative (CDDRI) javnosti je ponudio svoju analizu dokumenata potpisanih u Vašingtonu. Analizu prenosimo uz određena skraćenja, piše Blic.
1. Obje strane će implementirati dogovor o auto-putu Beograd – Priština, prethodno potpisan 14. februara 2020.
– Ova tačka predstavlja samo reafirmisanje saglasnosti o izgradnji autoputa, koja je postignuta uz američko posredovanje u Njemačkoj početkom tekuće godine. Treba napomenuti da je pitanje izgradnje autoputa Niš – Priština već bilo dio Berlinskog procesa pod patronatom Evropske unije.
2. Obje strane će implementirati dogovor o pruzi Beograd – Priština, prethodno potpisan 14. februara 2020.
Dodatno, obje strane se obavezuju da će uraditi zajedničku studiju izvodljivosti o mogućnostima za povezivanje željezničke infrastrukture Beograd – Priština sa lukom velikog kapaciteta na Jadranu.
3. Kosovo (Priština) i Srbija (Beograd) radiće na memorandumu o razumijevanju i dogovoriti operacionalizaciju sljedećeg:
a) Auto-put mira; b) Željezničke veze između Merdara i Prištine; c) Željezničke veze između Niša i Prištine; d) Davanje finansija koje će podržati pozajmice neophodne za mala i srednja preduzeća; e) Dodatne bilateralne projekte; f) Puno međunarodno prisustvo DFC u Beogradu.
– Ova tačka bi trebalo da bude ključna „šargarepa” koju su SAD ponudile Beogradu i Prištini, u vidu više puta najavljivane finansijske podrške u slučaju postizanja dogovora. Međutim, odredba je nedovoljno precizna. Naime, pominje se samo potpisivanje Memoranduma o razumijevanju Beograda i Prištine sa američkom Međunarodnom razvojnom finansijskom korporacijom (US International Development Finance Corporation – DFC) u vezi sa različitim projektima, a prije svega u domenu infrastrukture. Ne precizira se da li to podrazumijeva da će SAD preko svoje Korporacije finansirati ove projekte kroz bespovratne donacije, ili će ih kompletno kreditirati, ili će pak samo nadgledati realizaciju uz marginalno učešće u finansiranju ili kreditiranju dela radova. Tačka je formulisana na način da su sve opcije otvorene. Od načina realizacije ove tačke zavisiće i to kolika je ukupna korist od postignutog dogovora za obje strane. Ukoliko bi Amerika pomogla kroz značajne donacije realizaciju Auto-puta mira (Niš – Priština) i pruge od Niša do Prištine, te pružila značajnu pomoć u kreditiranju malih i srednjih preduzeća i drugih bilateralnih projekata u Srbiji i na Kosovu, građani bi mogli da imaju veoma opipljivu korist od ovog dogovora. S druge strane, ukoliko je riječ isključivo o kreditiranju, bitno je utvrditi po kojim uslovima će se takvo kreditiranje realizovati
Kada se radi o otvaranju kancelarije DFC u Beogradu, u pitanju je nesumnjivo dobra vijest za Srbiju. Naravno, ona ne govori koliko će ova Korporacija u Srbiji biti aktivna, ali je samo otvaranje kancelarije pozitivan znak, jer nagoveštava mogućnost dodatnog priliva novca iz SAD u srpsku privredu.
4. Obje strane će otvoriti i operacionalizovati objekat na zajedničkom prelazu Merdare.
5. Obje strane će pristupiti i u potpunosti iskoristiti prednosti Mini-Šengen zone koju su Srbija, Albanija i Sjeverna Makedonija najavile u oktobru 2019. godine.
– Analiza ove tačke otvara širu debatu o korisnosti Mini-Šengena za sve aktere u regionu, a naročito za Srbiju. Iako postoje dobri argumenti i za podršku i za kritiku ove inicijative, nesumnjivo je da bi političke posljedice njene realizacije bile korisne u domenu približavanja naroda i ekonomija u region.
6. Obje strane će međusobno priznati diplome i profesionalne sertifikate.
– Ova tačka je replika već postignutih sporazuma u Briselu o priznavanju diploma iz 2011. i 2015. godine, koji do sada nisu sprovedeni.
7. Obje strane će pristati da rade sa Departmanom za energetiku SAD i drugim odgovarajućim entitetima Vlade SAD na studiji izvodljivosti u cilju zajedničkog korišćenja jezera Gazivode kao pouzdanog izvora snabdijevanja vodom i energijom.
– Očekuje se da u procesu razgovora o vlasništvu nad imovinom i infrastrukturom Gazivode budu jedna od ključnih tačaka. Trenutno Hidroelektranom „Gazivode“ upravlja Javno preduzeće za vodosnabdjevanje i proizvodnju i distribuciju električne energije “Ibar”, koje se nalazi u srpskom sistemu, a Priština ga smatra paralelnim. Studija izvodljivosti na temu zajedničkog korišćenja potencijala jezera Gazivode nije nelogična, s obzirom na to da se 1/3 jezera nalazi u centralnoj Srbiji i da bi Beograd hipotetički mogao da kontroliše vodni potencijal Ibra u gornjem toku u opštini Tutin.
8. Obje strane će diversifikovati njihove izvore energije.
– Tačka 8 predstavlja nesumnjivo jedan od interesa SAD i ne reguliše pitanja koja su direktno od interesa za odnose Beograda i Prištine. Za kosovsku stranu je ovakvo obećanje prilično logično i nema nikakvih posljedica. Za Srbiju bi potencijalno moglo izazvati turbulencije u odnosima sa Rusijom, koja ne gleda blagonaklono na ovakvo obavezivanje Srbije prema SAD, jer je svjesna da se to čini sa željom da se ograniči ruskog uticaja. Reakcija portparolke ruskog ministarstva spoljnih poslova Marije Zaharove ide u prilog ovoj tvrdnji.
Ipak, diversifikacija energetskih izvora ekonomski nije nelogična i njoj, po pravilu, teže sve države. Uvijek je korisnije i povoljnije imati mogućnost snabdijevanja energentima iz više izvora, nego zavisiti samo od jednog, kao što je Srbija gasno zavisna od Ruske Federacije. Srbija već radi na izgradnji gasnog interkonektora sa Bugarskom, koji bi joj u perspektivi mogao omogućiti diversifikaciju izvora gasa. U tom domenu, ovakvo obavezivanje Srbije nije suštinski mimo njenog interesa…
9. Obje strane će u njihovim komunikacionim mrežama zabraniti korišćenje 5G opreme nabavljene od neproverenih dobavljača. U slučajevima gdje takva oprema već postoji, obje strane se obavezuju na uklanjanje i druge pravovremene postupke medijacije.
– Ova tačka bi potencijalno mogla biti problematična za odnose Srbije i NR Kine. Kosovo nema ovaj problem, jer ga Peking svakako ne priznaje kao nezavisnu državu.
10. Obje strane će pojačati provjeru putnika u avio-saobraćaju, međusobno dijeljenje informacija i u okviru šire saradnje sa SAD na Balkanu, i obavezaće se na unapređenje tehnologije u cilju borbe protiv nedozvoljenih aktivnosti tako što će implementirati i operacionalizovati sistem za informisanje dopremljen od strane SAD, uključujući PISCES, APIS, ATS-G i SRTP.
11. Obje strane obećavaju da će štititi i promovisati religijske slobode, uključujući obnovljenu međuvjersku komunikaciju, zaštitu religijskih objekata i implementaciju sudskih odluka koje se odnose na Srpsku pravoslavnu crkvu, kao i neometanu restituciju jevrejske imovine iz doba Holokausta koja nije potraživana niti ima nasljednika.
– Ovo je najočiglednija referenca, prije svega na nepoštovanje odluke Ustavnog suda Kosova od 19. maja 2016. godine, kojom se manastiru Visoki Dečani vraća 24 hektara zemlje.
12. Obje strane obećavaju da ubrzaju napore u pronalasku i identifikaciji posmrtnih ostataka nestalih osoba. Obje strane se obavezuju da identifikuju i implementiraju dugoročna održiva rješenja za izbeglice i interno raseljena lica. Obje strane se obavezuju da identifikuju zvaničnika za vezu koji će voditi ove aktivnosti u okviru ministarstava svojih Vlada, koordinirati između Beograda i Prištine i dostavljati godišnji izvještaj o broju rešenih slučajeva i broju onih na kojima se još radi.
– Tačka 12 takođe preslikava razgovore koji se već vode u Briselu.
13. Obje strane će raditi sa 69 zemalja koje kriminalizuju homoseksualnost kako bi pritiskale dekriminalizaciju.
14. Obje strane obećavaju da će kategorizovati Hezbolah u cijelosti kao terorističku organizaciju i implementirati mjere da ograniče operacije i finansijske aktivnosti Hezbolaha.
– Riječ je o još jednoj odredbi koja nema direktne veze sa kosovskim problemom. Jedina važnost ove tačke jeste simboličko pokazivanje Trampove administracije kako širi koaliciju protiv Hezbolaha, a indirektno i Irana
15.Kosovo (Priština) će pristati da implementira jednogodišnji moratorijum na apliciranje za članstvo u međunarodnim organizacijama. Srbija (Beograd) će pristati na jednogodišnji moratorijum kampanje povlačenja priznanja, i uzdržavaće se od formalnih i neformalnih zahtijeva bilo kojoj državi ili međunarodnoj organizaciji da ne prizna Kosovo (Prištinu) kao nezavisnu državu. Oba dogovora o odustajanju odmah stupaju na snagu.
– Beograd se obavezao da stavi jednogodišnji moratorijum na kampanju povlačenja priznanja, a Kosovo na neuspešnu kampanju ulaska u međunarodne organizacije. Ipak, ukoliko uzmemo u obzir međunarodnu dinamiku u zadnjih12 mjeseci, treba napomenuti da je beogradski kompromis/moratorijum ipak nešto teži od prištinskog. Priština se, pritom, nije obavezala da će odustati od kampanje za nova priznanja.
16. Srbija (Beograd) pristaje da otvori predstavništvo privredne komore i državne kancelarije u Jerusalimu 20. septembra 2020. godine i preseli ambasadu u Jerusalim do 1. jula 2021.
– Za međunarodnu javnost, a čini se i za američkog predsjednika, ta tačka bila je od presudnog značaja i to iz najmanje dva razloga. Najprije, jačanje pozicije Izraela u međunarodnoj areni važan je šraf u strategiji predsjednika Trampa prema Bliskom istoku. Stupanjem na mjesto predsjednika postalo je jasno da će sve želje Izraela biti ispunjene. Odnosi SAD sa Iranom su antagonizovani brojnim aktima. Američka ambasada je prebačena iz Tel Aviva u Jerusalim, Vašington je priznao izraelsku aneksiju Golanske visoravni, a SAD su ponovo postale nepremostiva brana međunarodnim osudama izraelskog uticaja u Savjetu bezbednosti UN. Naravno, pprebacivanje Ambasade Srbije u Jerusalim nema ni približnu težinu kao bilo koji od američkih akata, ali je za SAD simbolički važan.
S druge strane, posljednja tačka nije, naizgled, od pretjeranog značaja za Srbiju, ali posledice njenog sprovođenja mogu biti ozbiljne. Ukoliko bi klasifikovanje Hezbolaha kao terorističke organizacije podrilo interese Srbije među državama kao što su Iran i Sirija (u obe države na vlasti su lideri iz redova šiita), nema sumnje da bi, pored pomenutih država, prebacivanje Ambasade Srbije u Jerusalim antagonizovalo i države pretežno nastanjene sunitima. Turska i Saudijska Arabija neće blagonaklono gledati na takav potez Srbije. Neće takav potez mirno posmatrati ni Evropska unija. Srbija ne samo da će time djelovati nekoordinisano sa članicama EU i nastaviti sa neusklađivanjem u okviru pregovaračkog poglavlja 31, već će i djelovati suprotno volji EU i država članica da ne premijeste svoje diplomatske misije u Jerusalim. Dodatno, prebacivanjem svoje ambasade u Jerusalim Srbija bi prekršila Rezoluciju 478 Savjeta bezbjednosti UN. Prekršila bi i Rezoluciju Generalne skupštine UN od 21. decembra 2017. godine kojom se države pozivaju da ne otvaraju diplomatske misije u Jerusalimu, a za koju je i sama glasala. Za državu koja oslonac u borbi za očuvanje teritorijalnog integriteta pronalazi u međunarodnom pravu i rezolucijama relevantnih međunarodnih institucija, kršenje istih bio bi ozbiljan presedan. Na kraju, treba reći da ovakva odluka Srbije nije iznenađujuća. Obraćajući se na konferenciji Američko-izraelskog komiteta za javne poslove početkom marta 2020. godine, predsjednik Vučić je najavio da će uskoro Srbija u Jerusalimu otvoriti ne samo kancelariju privredne komore, već i „zvaničnu državnu kancelariju”.
Moguće koristi za Srbiju:
1. Unapređivanje odnosa sa najmoćnijom silom današnjice, naročito ukoliko Donald Tramp osvoji još jedan mandat u Bijeloj kući u novembru;
2. Smanjivanje pritiska na Srbiju u pogledu brzog rješavanja pitanja statusa Kosova i Metohije;
3. Moratorijum od godinu dana na pokušaje Kosova da stekne članstvo u međunarodnim organizacijama;
4. Potpora za unapređivanje regionalne saobraćajne infrastrukture;
5. Stvaranje uslova za brži protok ljudi, usluga, robe i kapitala između Srbije i Kosova* kroz razvoj infrastrukture i integraciju u Mali-Šengen;
6. Dodatni podsticaji za preduzetnike u Srbiji, naročito nakon predviđenog otvaranja kancelarije Međunarodne razvojne finansijske korporacije SAD u Beogradu;
7. Stvaranje povoljnije investicione klime u Srbiji;
8. Potvrda garancija za zaštitu Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji;
9. Dodatni podsticaj za konačno rješavanje pitanja nestalih i interno raseljenih lica, među kojima je i veliki broj interno raseljenih i nestalih Srba;
10. Unaprijeđivanje odnosa za Izraelom u ekonomskoj i političkoj sferi, kao i snažnije oslanjanje na proizraelske organizacije u SAD.
Mogući troškovi za Srbiju:
1. Obavezivanje da će biti uspostavljen jednogodišnji moratorijum na sprovođenje veoma uspješne kampanje povlačenja priznanja, dok se zauzvrat dobija jednak moratorijum na (u zadnje vrijeme) neuspješnu kosovsku kampanju pokušaja učlanjivanja u međunarodne organizacije;
2. Dvosmislena formulacija koja se može tumačiti i kako se Srbija nadalje (ne samo na godinu dana) obavezala na obustavljanje napora za spriječavanje priznanja Kosova* i stupanja Kosova* u međunarodne organizacije;
3. Narušavanje odnosa sa Ruskom Federacijom zbog približavanja Americi i zbog tačke o diversifikaciji energenata;
4. Narušavanje odnosa sa Kinom zbog obavezivanja da se neće nabavljati 5G tehnologija od „nepouzdanih dobavljača”;
5. Narušavanje odnosa sa većim dijelom država Bliskog istoka (od kojih su neke veoma važni partneri Srbije, poput Turske) zbog odluke da se ambasada Srbije preseli u Jerusalim;
6. Izrael će biti još jedna važna država koja će priznati Kosovo*;
7. Bezbjednosna pretnja za srpske pripadnike misije UNIFIL u Libanu, čije je sjedište na teritoriji pod uticajem Hezbolaha;
8. Antagonizacija odnosa sa EU zbog selidbe Ambasade Srbije u Izraelu u Jerusalim, kao i zbog činjenice da se o ključnim pitanjima za EU pregovaralo van okvira Brisela, pa da čak Brisel nije bio ni adekvatno obavješten o toku pregovora.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu