Šta se to u međuvremenu promjenilo, i kako je grupa osmišljena od analitičara Goldman Sačsa na Volstritu kao ekonomski forum sila u usponu koja bi trebalo da preoblikuju globalnu ekonomiju, u toku dvadesetak godina evoluirala u široku koaliciju najuticajnijih nezapadnih država sa ambicijama u političkim, bezbjednosnim i kulturnim dimenzijama.
BRIKS je danas koalicija uglavnom srednjih sila u nastajanju koje žele prevladati dominaciju Zapada, posebno u globalnoj trgovinskoj i finansijskoj arhitekturi, a doživljava se kao platforma u suprotstavljanju postojećem globalnom poredku i kao njegova potencijalna alternativa, ali ne i kao eksplicitan izraz antizapadne politike.
Ova vrlo heterogena grupa zemalja različitih interesa još uvijek je više je ujedinjeno oko onoga što im se ne sviđa nego oko prijedloga njegovog uređenja.
Od globalnih institucija očekuju više sluha i razumjevanja za ekonomske interese i političke ambicije svojih članova u skladu s rastućim značajem i težini na geopolitičkoj pozornici, i ukidanje anahrone tradicije po kojoj samo Evropljani mogu da vode MMF, a Amerikanci Svjetsku banku.
Ovaj sistem su stvorile bogate zemlje da bi koristile bogatim zemljama, i praktično nijedna afrička država nije sjedila za stolom u Breton Vudu, izjavio je nedavno generalni sekretar UN-a Antonio Gutereš. Izvor: Foreign Policy
Grupa je u početku bila više fokusirana na ekonomski rast, trgovinu i reformu globalnih finansijskih institucija MMF i Svjetske banke, koje po njima, ne služe dovoljno dobro interesima zemljama u razvoju.
Interes za grupom podstaknut je globalnom finansijskom krizom 2008. godine, i neuspjehom američkih regulatora da je spriječe, i da okrive neefikasnost Bretonvudskih institucija.
Rastom tenzija između Istoka i Zapada 2013/2014. godine, i samitom BRIKS kojem je Rusija bila domaćin, ruska diplomatija prepoznaje da bi povezivanje sa zemljama Globalnog juga moglo doprinijeti njenom izlasku iz međunarodne izolacije u koju je dospjela uvođenjem sankcija Zapada.
Tih godina je i Kina kojoj su rastom ekonomije počele rasti i geopolitičke ambicije, pokrenula globalne projekte: Inicijativu Pojas i put, i regionalne finansijske institucije sa snažnim uticajem u njima.
Rusko-kinesko strateško partnerstvo bez ograničenja iz 2022. godine dalo je BRIKS dimenziju geo-ekonomskog nadmetanja.
Interes za pridruživanjem grupi je tokom posljednjih godina značajno inteziviran.
Mada je Rusija inicirala korištenje grupe u geopolitičkim igrama, pokretačka snaga širenja grupe, ipak je Kina, koja kroz NDB i nove multilateralne institucije, i inicijative, pokušava povećati svoju moć u aktuelnom globalnom poretku.
Akronim BRIK dolazi od prvih članova grupe – Brazila, Rusije, Indije, Kine.
Nešto kasnije, pridruživanjem Južne Afrike, mijenja se u BRIKS, a BRIKS+ nastaje pristupanjem grupi novih članova: Egipta, Etiopije, Irana, Ujedinjenih Arapskih Emirata, na samitu u Johanesburgu.
Na upravo završenom samitu u Kazanju grupa se nije proširila s novim članovima ali su zato partneri grupe postali: Alžir, Bjelorusija, Bolivija, Kuba, Indonezija, Kazahstan, Malezija, Nigerija, Tajland, Turska, Uganda, Uzbekistan i Vijetnam.
Napomena: Na samitu u Kazanju je donesena kompromisna odluka o neprimanju novih članova, ali je uvedena kategorija partnerskim zemalja koje mogu da rade sa grupom i bez ponopravnog članstva.
Novim proširenjem i promjenom globalne dinamike moći, grupa je dobila na rastućoj ekonomskoj i demografskoj težini, a mada BRIKS+ još uvijek nije organizacija već labava grupa nezapadnih ekonomija, ona danas čini polovinu svjetske populacije i skoro trećinu globalne ekonomije, sa učetverostručenim godišnjim prilivom direktnih stranih investicija.
Procjene govore da će u nadolazećim godinama ova grupa sve više dobijati i na relativnoj ekonomskoj težini, tehnološkoj sposobnosti, ali i vojnoj snazi, što potvrđuje i BDP zemalja grupe sa rastom oko 5 odsto godišnje, naspram BDP-a SAD-a i saveznika u Evropi i azijsko-pacifičkom regionu sa rastom oko 2 odsto. (Izvor: Forigne Affairs)
Širenjem BRIKS geopolitičkog okvira, širi se i njegov interes za oblikovanjem globalnih institucija. Tako je osnažujući saradnju jug-jug, i smanjujući zavisnost od tradicionalnih izvora finansiranja, BRICS kreirao Novu razvojnu banku – NDB i Zajednički fond centralnih banaka BRIKS-a – CRA sa sjedištem u Šangaju.
Napomena: NDB daje podršku privatnim projektima održivog razvoja, a članovima grupe nudi zajmove, garancije i druge finansijske usluge mahom u oblastima: infrastrukture, transporta, čiste energije i klimatskih promjena. Banka je od osnivanja 2016. godine do danas odobrila 96 projekata sa oko 32 milijarde dolara. (Izvor: Forigne Affairs)
CRA je sporazum između centralnih banaka BRIKS za međusobnu podršku tokom iznenadne valutne krize.
Svijet se kreće od unipolarnosti s SAD ka multipolarnosti s geopolitikom nadmetanja između nekoliko centara moći, a BRIKS bi uprkos svojim unutrašnjim tenzijama mogao postati ključna platforma u procesu oblikovanja tog novog geopolitičkog pejzaža.
16. Samit BRIKS je održan 22-24. oktobra u Kazanju pod sloganom – Jačanje multilateralizma za pravičan globalni razvoj i sigurnost, a skupu je prisustvovalo: 36 delegacija, 22 predsjednika država i vlada, i više predstavnika međunarodnih organizacija, među kojima i generalni sekretar UN-a Antonio Gutereš.
Ovako velika prisutnost svjetskih lidera potvrđuje rastući interes za grupom, ali ukazuje i da Rusija nije u međunarodnoj izolaciji.
BRIKS se danas zalaže za novi globalni poredak zasnovan na glavnom principu Povelje UN – suverenoj jednakosti država, a ne na podjeli svijeta, istakao je na samitu ministar inostranih poslova Rusije S. Lavrov.
Centralna tema samita bila je ekonomska nezavisnost s naglaskom na manjem korištenju američkog dolara – dedolarizaciji.
Kazanjska deklaracija, dokument od 32 stranice usvojen na samitu, ukazuje na potrebu reformisanja institucija globalnog upravljanja: Savjeta bezbjednosti UN, MMF, Svjetske banke i međunarodne finansijske arhitekture, i naglašava posvjećenost multilateralizmu.
Deklaracijom je prihvaćena ruska inicijativa o stvaranju platforme za trgovinu žitom unutar grupe koja bi se kasnije proširila i na druge poljoprivredne sektore, podržana je upotreba nacionalnih valuta u finansijskim transakcijama između zemalja BRIKS i njihovih trgovinskih partnera, a unaprijeđene su i dvije ključne platforme: BRIKS Clear i BRIKS Re-osiguranje kompanija.
Na samitu se razgovaralo o uvođenju BRIKS-ovog međunarodnog platnog sistema zasnovanom na blokčejnu, koji bi olakšao transakcije u nacionalnim valutama zaobilazeći potrebu korištenja bilo koje vodeće svjetske valute, a razgovoralo se i o mogućnostima uvođenja nove zajedničke valute BRIKS-a.
Međutim, mišljenja analitičari govore da tehnička složenost platnog sistema zasnovanom na blokčejnu u kombinaciji sa različitim regulatornim standardima među članicama grupe, komplikuje stvaranje BRIKS-ove jedinstvene finansijske mreže, kao i da bi uvođenje nove valute BRIKS-a zahtijevalo prevelike političke kompromise, makroekonomsko približavanje, fiskalnu i bankarsku uniju.
Sličnog mišljenja je i S. Rjabkov, zamjenik ministra inostranih poslova Rusije, koji je nedavno izjavio – da što se tiče jedinstvene valute, nalik onoj koju je stvorila Evropska unija, to je teško moguće u doglednoj budućnosti.
Ciljevi iz deklaracije su jasni i ambiciozni, ali ni mehanizmi za provođenje a ni rokovi za njihovu realizaciju u deklaraciji nisu navedeni, što i nije slučajno jer se ove nedorečenosti vide kao rezultat udovoljavanja nacionalnim prioritetima ključnih članova grupe.
Nije nikakva tajna da BRIKS-ova raznolikost podstiče unutrašnje podjele i izaziva poteškoće u stvaranju jedinstvene strategije grupe, pogotovo ako nove članice donose svoju geopolitiku i rivalstva. Tako se i učešće Turske na samitu u formi partnera grupe tumači kao geopolitičko balansiranje, ali i nedosljednost u strateškom smjeru s obzirom na njeno članstvo u NATO aliansi.
Rješavanje geopolitičkih pitanja između članica grupe jedan je od njenih ključnih prioriteta, a sporazum Kine i Indije o spornoj granici u oblasti Himalaja kao jedan od njegovih najznačajnijih diplomatskih rezultata, može biti dobar primjer za Iran i Saudijsku Arabiju po pitanju Jemena, i za Egipat i Etiopiju po pitanju kontraverzne izgradnje velike brane na rijeci Nil.
Zajednički imenitelj samita je da se grupa širi i raste uprkos različitostima svojih članova i partnera, i da će se njena budućnost kretati u osjetljivoj ravnoteži između širenja uticaja i očuvanja jedinstva. Ukoliko uspije u prevazilaženju unutrašnjih nesuglasica BRIKS+ bi se mogao pojaviti kao značajan igrač u multipolarnom svetu, u suprotnom, rizikuje da postane rascjepkana koalicija sa ograničenim uticajem, i forum lijepih želja a ne snaga za promjene u globalnoj politici.
Na kraju treba napomenuti i da prisutnost na samitu u Kazanju, nekih od zvaničnika sa prostora Balkana, nije viđeno kao rezultat nekog vizionarskog geopolitičkog i geostrateskog promišljanja, već više kao odraz njihovih dnevno političkih potreba za preživljavanjem.
(MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu