Takav je bio slučaj sa pjesnikom Sibe Miličićem. Knjiga Josipa Lešića “U potrazi za nestalim pesnikom” je u cjelosti posvećenja istraživanju Sibetovog zagonetnog lika i djela, posebno njegovom misterioznom nestanku u Bariju krajem Drugog svjetskog rata.
Srpski i hrvatski istoričari književnosti su se u međuvremenu trudili da bude zaboravljen. Sibe je jedan od najmanje otkrivenih srpskih avangardista sa posebnim programskim manifestom “Kosmizma”, koji je vjerovatno presudno uticao na njegovog prijatelja Miloša Crnjanskog da napravi sličan program nazvan “Sumatraizam”. Obojica su dvadesetih godina XX vijeka programske avangardne poetike pisali u časopisu “Misao”, oduševljeni idejama sveprožimanja energije, univerzuma, duhovnih polja.
Ideje o holografskom univerzumu i kvantna fizika u to vrijeme još uvijek nisu bili poznati, ali su Sibe i Crnjanski shvatili da je sve u električnom svemiru povezano. Sibe je smatrao da je osjećaj radosti upravo odraz energije beskonačnosti koja upravlja univerzumom. Napisao je o tome dvije zbirke pjesama “Knjigu radosti” i Knjigu vječnosti”. Iz Sibetove nevjerovatne biografije, koja kao da je spoj špijuna avanturista poput Jana Fleminga, tvorca Džemsa Bonda, sa misterioznim adeptima poput Kaliostra ili Fulkanelija, moguće je tragati za ovim filozofom, pjesnikom i mistikom.
Pjesnički mediteranski dar dobio je sa rođenjem u Brusju na Hvaru 1886. godine u srpskoj porodici. Od osnovnog i gimnazijskog obrazovanja u Dalmaciji i Boki Kotorskoj do studija romanistike i slavistike u Rimu, Firenci i doktorata o Leopardiju u Beču, Sibe je brzo tražio svoj put. Kratko je 1913. godine živio u Beogradu, prije nego što se okrenuo ratnim avanturama.
U Prvom svjetskom ratu priključuje se Dunavskoj diviziji i učestvuje u borbama na Mačkovom kamenu kao dobrovoljac. Na prijedlog Jugoslovenskog odbora i srpske Vlade Sibe Miličić u jeku Prvog svjetskog rata piše knjigu Dalmatinska ostrva, koju objavljuje Državna štamparija u Nišu 1915. godine. U tom djelu ukazivao je na opasnosti od italijanizacije slovenskog stanovništva u Dalmaciji. Budući da je imao iskustva kao vojnik i znalac ruskog jezika, ministarstvo prosvjete ga preporučuje kao agenta koji bi mogao da pomogne srpskoj vojsci u borbi za slobodu od austrougarskih okupatora. Kao slavenofil, odlukom srpske vlade 1915. godine odlazi u Rusiju s ciljem da okupi zarobljenike koji žele da se pridruže kao dobrovoljci srpskoj vojsci u povlačenju i potom na Krfu. Kao misionar krstari od Moskve i Odese preko Sibira sve do Vladivostoka, prelazi čitavu veliku Rusiju. Negdje u Odesi u vozu upoznaje nepoznatog sljedbenika filozofije Nikolaja Fjodorova i Vladimira Solovjeva, koji mu prenosi znanje o univerzalnim načelima kosmosa. Sibetov “kosmizam” rodio se upravo tada.
Iz Rusije dolazi na Krf s dobrovoljcima i sa sto srpskih oficira dobrovoljaca formira Jugoslovensku diviziju s kojom učestvuje u borbama u Dobrudži. U Rusiji je upoznao avanturistu Mustafu Golubića, koji mu je bio blizak po uverenju da je Srbija stožer budućeg jugoslovenskog ujedinjenja. Na Krf, sa skupljenim dobrovoljcima, dolazi u zimu, preko mora, Švedske, Norveške, Engleske, Francuske i Italije.
Krajem zime kreće u novu akciju okupljanja dobrovoljaca, putem Taranto – Napulj – Rim – Đenova – Dijon – Pariz, odatle za London, pa nakon nekoliko sedmica priprema preko Njukastla za Bergen, pa dalje u Torneo, te preko Petrograda do Odese. U Odesi se vide plodovi truda Miličića i drugova; sakupili su više od 17.000 dobrovoljaca i 600 oficira. Izbija Lenjinova revolucija, pa put ruskih dobrovoljaca ka Solunskom frontu postaje nerealan. Shvativši da povratak u domovinu ‘preko ruskog fronta’, dakle od Odese preko Dunava, nije više realan, Sibe odlučuje da sa “dobrovoljačkom divizijom” do Soluna stigne tako što će preploviti svijet sa suprotne strane. Preko Harkova, Kurska, Tule, divizija stiže u epicentar borbi “crvenih” i “bijelih” u Moskvi. Uz pomoć Lava Trockog, Sibetova divizija poslije mjesec dana boravka u moskovskom paklu kreće ka Sibiru i Vladivostoku. Sibe i dobrovoljci plove ka Port Arturu od 12 februara 1917. preko Singapura, Cejlona i Sueca. Poslije dva mjeseca brodske plovidbe, stižu u Solun 8. aprila 1917. Put od Besarabije preko Sibira do Soluna za Josipa Miličića i prvu brigadu Dobrovoljačke divizije bio je dug nevjerovatnih 27.592 kilometra.
Poslije Prvog svjetskog rata nastavlja da živi u Beogradu, gdje postaje dio literarno slikarskih avangardnih krugova. Miličić je upoznao lično Marinetija, osnivača “futurizma” u Rimu 1911. i tako se zainteresovao za revolucionarni duh avangardizma. Upoznao je i brojne pripadnike nemačkog ekspresionizma. Od 1918. piše pjesme i aktivno sarađuje u Srpskom književnom glasniku, Bosanskoj vili, Brankovom kolu, Delu, Krfskom zabavniku, Danu, Misli, Jadranskoj straži, Zenitu, Reči i slici. Počinje aktivno da se bavi slikarstvom. U proljeće 1919. je prvi pomoćnik sekretara Prve jugoslovenske izložbe u Parizu, a na njoj i sam izlaže crteže i slike.
U Beogradu objavljuje pjesme u časopisu “Ideje”, čiji je urednik bio Miloš Crnjanski. Crnjanski je obožavao ovog ljepuškastog plajboja sa istančanim smislom za žene, modu i poeziju. Miličić ga je 1921. godine ugostio u svom domu na Hvaru. Sa njima je bio i slikar Petar Dobrović. Postoji anegdota da su se njih trojica toliko napili krenuvši na ribarenje prema Visu da je u čamcu došlo do sukoba pesnicama i noževima. Ipak, niko nije stradao. Iste godine imao je zajedničku izložbu slika u Beogradu sa Petrom Dobrovićem, Savom Šumanovićem i Živoradom Nastasijevićem.
Kao službenik Ministarstva inostranih poslova Kraljevine Jugoslavije, postaje konzul u Londonu 1929, a 1937. godine postaje konzul u Roterdamu. U Londonu je vjerovatno postao član ugledne masonske lože. Za vrijeme diplomatske službe u tom gradu organizuje izložbu slika Mileni Pavlović Barili i pomaže joj da sakupi novac da otputuje u Njujork. Milena mu se odužila tako što je naslikala njegov portret.
Ponovo se strašna sudbina poigrala sa Sibetom, kada je 14. maja 1940. na zgradu u Roterdamu, gdje je živio, pala bomba. Nacistička bombardovanja Roterdama bila su razarajuća i Sibe je jedva preživio. Bukvalno je gledao zgradu kako se prepolovila pred njim. Od šoka je duševno poremetio. Ovaj događaj opisao je Crnjanski u “Lamentu nad Beogradom” (Moj Sibe poludjeli, zinuo kao peš). Nakon kapitulacije Jugoslavije, sa ozbiljnim psihičkim smetnjama biva deportovan u Bad Šalen na Bodenskom jezeru. Odatle se nekako prebacuje do Beograda, pa potom bježi u rodno Brusje, gdje čeka kraj rata. Tokom 1942. godine sarađuje s partizanskim pokretom i učestvuje na Kongresu kulturnih radnika 1943. Potom odlazi kao prevodilac za srpskohrvatski u partizansku bazu u Bari.
Prema zvaničnim dokumentima, Sibe Miličić je nestao 1944. u Bariju. U knjizi Josipa Lešića pominje se da se Sibe ukrcao na brod u Bariju, gdje mu nestaje svaki trag – ili ga je neko ubio i bacio u more ili je prosto otplovio u beskonačnu anonimnost nekog drugog života. Nestao je na kraju rata kao njegov duhovni srodnik Anton de Sent Egziperi; prosto se nije vratio sa zadatka. Oni koji su ga vidjeli u Bariju kažu da je bio u uniformi jugoslovenske narodne vojske, sa činom kapetana, a drugi tvrde da je nosio uniformu britanskog oficira.
Nevjerovatnu verziju kraja Sibetovog života ima Sinan Gužević, koji u eseju “Sibe iz Brusja” tvrdi da je od Miličićevih rođaka saznao kako je Sibeta na brodu ubio izvjesni Guzina, fudbalski menadžer. Sibe je bio prevodilac i jedan od organizatora fudbalske utakmice između Hajduka iz Splita i ekipe britanske vojske, koja je održana u Bariju 23 septembra 1944. godine. Guzina je, tvrde Miličićevi rođaci, više puta prijetio Sibetu kako će ga ubiti i da je to učinio i prije nego što je odigrana fudbalska utakmica. Međutim, najnovija arhivska istraživanja koja su izložena u Univerzitetskoj biblioteci, na osnovu Arhiva Jova Vujoševića koji se nalazi u Arhivu Crne Gore, otkriven je podatak Jugoslovenske popisne komisije da je pjesnik preminuo 20.8.1944. u Bariju.
U svakom slučaju, kosmičke ideje i poezija Sibeta Miličića bile su bar jedan vijek ispred vremena. Sklad univerzuma, sinhronicitet zbivanja, holistički pristup, princip pozitivnog mišljenja, sve je to bio dio poetike Sibeta Miličića.
“Ako ima života poslije smrti, onda je to ova radost”, pisao je u mističnom zanosu. Nije se ženio, ali je imao mnogo žena. Njegove pjesme, priče, posebno roman “Veličanstveni beli Brik sveti Juraj”, govore da je tek njegov ljubavni život bio protkan neobičnim dešavanjima. Život ovog kosmičkog avanturiste je zanimljiv poput holivudskog filma, koji će možda nekada i biti snimljen.
(Nastaviće se)
Raniji tekstovi:
Srpski vizionari tehnosvijeta (1): Dragutin J. Ilić
Srpski vizionari tehnosvijeta (2): Bijeg od kraljeve osvete
Srpski vizionari tehnosvijeta (3): Ilićev utopizam
Srpski vizionari tehnosvijeta (4): Preteča SF žanra
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu