Između ostalih, izdvajaju se napis Milana Jovanovića “Nove varoši nov Beograd”, koji je pretežno urbanistički; anonimni spis “Beograd posle 200 godina”, koji se ukazuje djelimično kao ispunjeno predviđanje, a djelimično kao klasična utopija; pripovjetka Svetolika Rankovića “U XXI veku”, kao zanimljiv primjer književne antiutopije; a za članak Stojana Novakovića “Nakon sto godina” nije izvjesno da li je tek jedna utopijska skica ili ogled iz futurologije.
Razmišljanja o budućnosti pomenutih preteča utopijske misli u nas, ma koliko da površinski naivno izgledaju iz današnje perspektive, svakako da nisu mogla biti bez odjeka na generaciju srpskih intelektualaca koja je nadolazila.
U Srpskom omladinskom kalendaru iz 1871. godine objavljen je anonimni spis “Beograd posle 200 godina”. U to doba sekretar omladine za Beograd bio je Svetozar Marković, poznat po svom socijalističkom utopijskom opredjeljenju. U Markovićevom pokretu tih godina nalazio se Dragutin J. Ilić, dramatičar, pisac drame “Posle milion godina”.
Sin pjesnika Jove Ilića i stariji brat Vojislava Ilića, Dragutin je rođen 14. februara 1858. godine. Počeo je s pisanjem još u gimnaziji, sarađujući u “Javoru”, a kasnije u “Otadžbini”. Već 1. marta 1881. godine Narodno pozorište u Beogradu izvodi dramu “Vukašin”, i od tada do 1906. godine na beogradskoj pozornici izvedeno je desetak njegovih djela. Život je proveo veoma burno, o čemu svjedoči studija Relje Novakovića “Dragutin J. Ilić” (Relja Z. Popović, Dragutin J. Ilić, 1858-1926, život i rad, Beograd, 1931, (Preštampano iz “Bratstva”, XXV, 1931)).
Politika mu je bila vrlo bliska, baš kao i umjetnost, i kroz njegovu političku biografiju moguće je pratiti svu onu izrazitost i impulsivnost koja ga je određivala i kao dramatičara i kao vizionara. Sklonost utopijskom mišljenju kod Dragutina Ilića ispoljavala se u njegovoj radikalnoj pobuni protiv postojećeg svijeta, što je uzrokovalo česte nedosljednosti u njegovim političkim stavovima. Bio je oduševljeni pobornik Markovićeve ideje socijalizma, da bi ubrzo istupio iz tog pokreta i kritikovao ga u svojim novinskim napisima. Sarađivao je u radikalskim novinama, u okviru kojih je kritikovao same radikale.
Bio je ljuti protivnik kralja Milana Obrenovića i u isto vrijeme lični prijatelj kraljice Natalije. Godine 1887. bio je u pokretu nove socijalističko-radikalske stranke, dok je istovremeno pokretao ligu “Velika Srbija”. Zbog svojih oprečnih istupanja i stavova, D. Ilić se zamjerio vlasti i bio prognan iz Srbije u rumunski gradić Turn Severin.
Za vrijeme boravka u Rumuniji saznao je da nevidljiva kraljeva ruka ima namjeru da ga uspava hloroformom, odnese u čamac i prenese u Kladovo, gdje bi ga uhapsila srpska policija (Dragoljub Vlatković, Suđenja srpskim piscima, Novo delo, Beograd 1987. str. 66). Zavjeru je smislio “kraljev špijun po imenu Kešelj, koji je Dragutinu podmetnuo pištolje i optužio ga da u Rumuniji pokušava da naoruža ljude za oružani upad u Srbiju”. Zbog toga Ilić bježi u Zagreb, gdje je sve vrijeme boravka bio pod policijskom prismotrom. U Zagrebu je radio svakakve poslove, od kelneraja do novinarskog, u redakciji zagrebačkog lista “Srbobran” (Živojin Petrović, Četiri pisma Dragutina J. Ilića, Zbornik Matice srpske za književnost i jezik, knj. XXX, 1982, sveska 2).
Poslije abdikacije kralja Milana 1889. godine amnestirani su svi politički krivci i Dragutin se vratio u Beograd. Međutim, amnestija je bila prividna. Za “obilježene” nije bilo državne službe, pa je Dragutin odlučio da se profesionalno bavi književnošću.
Iste godine započeo je rad na svojoj drami “Posle milion godina” (Dragutin Ilić, Izabrane drame, predgovor Marte Frajnd, Nolit). Uzalud je nudio upravi Narodnog pozorišta u Beogradu da sam režira predstavu. Kasnije je Ilić dorađivao ovaj rukopis, ali su izmjene uglavnom bile stilističke prirode.
U Beogradu, Dragutin je nastavio aktivno učešće u političkom i kulturnom životu svog vremena. Prema nepouzdanim izvorima, pokušao je da izvede otmicu kraljice Natalije, zbog čega je izveden pred sud. Da bi izbjegao kaznu, drugi put emigrira iz Srbije. Boravi u Sremskim Karlovcima, Novom Sadu, Zagrebu, Crnoj Gori. Sarađuje u časopisima “Brankovo kolo”, “Bosanska vila”, “Zora”, “Nada”, “Letopis Matice srpske”, “Zastava”. Godine 1901. prelazi u Bukurešt, gdje pokreće časopis “Pravoslavni istok” proruske orijentacije. Poslije zabrane tog lista vraća se u Srbiju i uspijeva da dobije državnu službu.
Za vrijeme Prvog svjetskog rata odlazi u Rusiju da bi vodio propagandnu kampanju o borbi Srbije protiv njemu omražene Austrougarske. U Odesi učestvuje u radu na prikupljanju jugoslovenskih dobrovoljaca za Dobrudžu.
Zaboravljen od svih, umire 1926. godine.
(Nastaviće se)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu