Obuzet utopijskom vizijom sutrašnjice koju nije dočekao, i u kojoj njegov narod nema naročite ni vedre izglede, Mitrinović se nije trudio da u engleskom jeziku ostvari čvrsto i cjelovito književno i filozofsko djelo i da postane “britanski pisac”, kakav je nekad bio Džozef Konrad ili danas Salman Ruždi.
Oni koji su se družili s njim govorili su da je njegov engleski jezik bio bogat, ali tvrd, katkad nejasan i semantički svojeglav, s probranim rječnikom i jakim stranim izgovorom.
U englesku kulturnu istoriju ušao je više kao mislilac, a ne kao stvaralac.
Oko sebe je rasipao ideje što ih je hvatao “u vazduhu epohe”, u najvišim slojevima duhovne atmosfere svoga doba, i prerađivao na jedan neuobičajen, paradoksalan i pomalo proročki način.
To mu je ponekad donosilo nezasluženu reputaciju mistagoga, teozofa i spiritiste, mada je u njegovom radu – kada se sagleda u cjelini – bilo najviše socijalnog pragmatizma, utopijskog panhumanizma i političkog vizionarstva.
Kao i neki savremeni futurolozi i globalni stratezi evropske budućnosti, Mitrinović je vjerovao u jedinstvo Evrope, ali je u nju pokušavao da uvede Balkan i pravoslavlje, posebno istočnomediteransko nasljeđe Vizantije i prosvećene oblike multikulturalnosti.
Smatrao je da čovječanstvo pokreću tri sile: egzistencijalni nagon za životom; civilizacija koja znači poštovanje drugog i kultura čije su zajedničke moralne norme važnije od volje pojedinaca.
Kada se te tri sile spoje i sastave u jednoj tački, u slobodnom, prosvećenom i svjesnom građaninu svijeta – u svečovjeku – onda će na zemlji nastupiti carstvo duha, bratstva i saradnje, nasuprot istoriji ratova, mržnje, bezumlja i zloupotreba.
Iako nije imao mnogo sljedbenika, Dimitrija Mitrinovića niko ozbiljan nije smatrao suludim utopistom, koji kao kakav hipnotički guru predvodi svoju ezoteričnu sektu.
Tako su ga vidjeli samo oni koji ga nisu razumjeli jer je djelovao izvan uobičajenih mjerila.
Punih četrdeset godina njemu su u Engleskoj vjerovali mnogi značajni mislioci.
U srpskoj književnosti, iz koje je davno izašao, njemu je priznato vodeće mjesto u ranoj avangardi, čije je nesumnjivo jedinstvo na početku XX vijeka zabilježeno kao jedini duhovni trag moderne jugoslovenske civilizacije koja se danas raspada pred vratima Evrope.
(Nastaviće se)
Raniji tekstovi:
Mistik novog doba (1): Vizionar se rađa
Mistik novog doba (2): Rođeni lider
Mistik novog doba (3): Anarhista u “Mladoj Bosni”
Mistik novog doba (4): Ubistvo Ferdinanda
Mistik novog doba (5): Mitrinović u Minhenu
Mistik novog doba (6): Odlazak u Gordi Albion
Mistik novog doba (7): Druženje sa Ivanom Meštrovićem
Mistik novog doba (8): Projekat “New Age”
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu