Po zvaničnim registrima, u RS ima 1.125 naučnih radnika, a neki od njih bave se istraživanjima koja su na ovim prostorima potpuna novost, poput komunikacije između biljaka, pretvaranja zagađivača u prečistače ili inovacijama u oblasti nanotehnologije.
Svjetsku “slavu” nedavno je, tako, doživio rad Dimitrija Markovića, doktora nauka sa Poljoprivrednog fakulteta u Banjaluci i koautora istraživanja u oblasti komuniciranja između biljaka. Istraživanje koje je pokazalo da između biljaka postoje kompleksne interakcije, privuklo je pažnju svih velikih svjetskih medija.
Sva istraživanja koja se odnose na taj rad, kao i prethodno objavljene radove o komunikaciji između biljaka, uradio sam na Švedskom univerzitetu poljoprivrednih nauka u Upsali, koji je jedan od vodećih univerziteta u svijetu za ovaj tip istraživanja. Ovim istraživanjima sam počeo da se bavim tokom izrade doktorske disertacije i nakon toga nastavio na postdoktoratu na kojem trenutno radim u Švedskoj. Laboratorija u kojoj radim je dobro poznata u svijetu, jer je iz nje potekao olfaktometar, sprava za testiranje reakcije insekata na mirise biljaka, koja je danas svuda prihvaćena za standard. Na prostoru Balkana se ne rade se ni slična istraživanja – priča Marković, ističući da je imao podršku rukovodstva matičnog fakulteta i univerziteta da ode u inostranstvo i radi na ovakvom istraživanju.
U Banjaluci za to, ističe, za sada nema nikakvih uslova, ali još ne razmišlja da napusti Srpsku i svoje znanje i talenat ponese u svijet. Umjesto toga, nada se da će i ovdje biti otvorena laboratorija u kojoj će i njegovi studenti moći da se bave sličnim istraživanjima, bez obzira na to što se naučno-istraživački rad ne vrednuje dovoljno. Već je, zahvaljujuci poznanstvima koje je stekao u inostranstvu, na Univerzitet u Banjoj Luci doveo “H2020” projekat vrijedan 10 miliona evra, a na kojem će u narednih pet godina raditi 25 partnera iz čitave Evrope.
Podrška društva je, kažu naučni radnici, potrebna i značajna, ali nije presudna. Uspješno bavljenje naukom i istraživanjima zavisi najviše od samog čovjeka. U to vjeruje i doktorka nauka Suzana Gotovac Atlagić koja radi na Prirodno matematičkom fakultetu u Banjaluci, nakon što je doktorat iz nanotehnologije stekla u Japanu. Ona ističe da je, po njenom iskustvu, sasvim moguće baviti se ozbiljnim naučnim radom i u RS, i to sa dosta uspjeha.
– Najbitniji uslovi za bavljenje istraživanjem su prostor, voda i struja. Svugdje u svijetu naučnici sami sebi obezbjeđuju specifičnu opremu, hemikalije, pa čak i plate da podrže mlade saradnike, kroz projekte u različitim naučnim fondovima. Imam dovoljno uslova da se ovdje bavim vrlo ozbiljnom naukom, a i ako mi nešto ponekad nedostaje, smatram da je moja odgovornost da to sebi obezbijedim, s obzirom na to da mi je Univerzitet obezbijedio radno mjesto predavača i platu od koje živim.
Za nešto više, imam pola radnog vremena da bih se posvetila pisanju projekata i napredovanju u nauci. Dakle, to zavisi od čovjeka – kaže ona, dodajući da trenutno ima tri međunarodna projekta u toku koja podrazumijevaju saradnju sa fakultetima poput EPFL u Lozani, Ahen univerziteta u Njemačkoj, Univerziteta u Jorku, Instituta za nuklearnu fiziku u Krakovu, Bolonja Univerziteta i Šinšu univerziteta u Naganu.
Činjenica da ovdje, ipak, nisu mogli da napreduju kao naučno-istraživački radnici, pa čak ni da dobiju posao, neke njene kolege je navela da napuste nauku i pređu da rade u industriji. Njihove svjetske nagrade i uspjesi, nažalost, nisu bili dovoljni da ovde nađu “mjesto pod suncem”. Doktorka Gotovac Atlagić, međutim, ima potpuno drugačije planove.
– Namjeravam da se bavim svojom strukom, u svojoj zemlji, do kraja života. Kolege iz inostranstva poštuju tu moju želju i mislim da me zbog toga još više podržavaju i pozivaju na zajedničke projekte. Mada sam u inostranstvu imala prilike da imam veće finansijske benefite, odabrala sam da se suočim sa izazovima i zajedno sa kolegama sa doprinesem razvoju u svojoj zemlji.
Nemam želju da se svojom strukom bavim u inostranstvu. Savršeno sam srećna u svojoj zemlji, jer cijenim život u prirodnoj okolini, našu hranu, pitom način života i komunikacije između porodice i komšija, koji je vrlo specifičan kod nas. Takođe, naša zemlja, bar što se tiče državnog sektora, u potpunosti podržava ženu kao majku, sa sto odsto platom u toku vremenski izdašnog porodiljskog odsustva, što je skoro nepostojeće u većini evropskih zemalja, a naročito su uslovi teški za žene u nauci u SAD i u Japanu i Koreji – ističe ova uspješna naučnica.
Nauka je preduslov za razvoj
– S obzirom na to koliko se ulaže u nauku, te na kriterijume za izbor u naučna zvanja u našoj zemlji, ne bi se moglo reći da društvo prepoznaje i vrednuje takav rad, ali to ne znači da nema pojedinaca koji prepoznaju značaj nauke u razvoju društva. Ako želimo da unapredimo nauku na ovim prostorima, potrebno je promeniti stav društva prema nauci i naučnom obrazovanju, kao i ulozi koju treba da ima.
Za države poput naše jedan od glavnih preduslova za uspešan dugoročni razvoj je ulaganje u nauku i obrazovanje. Procenjuje se da je doprinos nauke u ukupnom ekonomskom rastu razvijenih zemalja od 30 do 50 odsto, što samo po sebi govori o značaju nauke – ističe Marković, koji trenutno radi istraživanja u saradnji sa PennState univerzitetom u Americi i međunarodnom laboratorijom za biljnu neurobiologiju na Univerzitetu u Firenci.
Primjena u industriji i organskoj proizvodnji
Suzana Gotovac Atlagić trenutno sa kolegama razvija nanočestice željeza koje kao aditiv mazivima pokazuju mogućnost da smanje trenje kod mašina u primjeni i do 46 odsto, a samim tim smanje habanje materijala i utrošak energije. Razvijaju i nanoporozne filtere za sumpor dioksid iz dimnjaka na našim domaćinstvima, isključivo na bazi domaćih proizvoda.
Primjena tih ideja je, kaže ona, moguća i u RS, a može se pretvoriti i u proizvode zanimljive za izvoz. Istovremeno, Dimitrije Marković ističe da se njegova istraživanja mogu primijeniti u organskoj prouizvodnji i tako pomoći razvoj poljoprivrede u RS.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu