Smještena između Crnog mora i Mediterana, na raskršću Evrope i Azije, svjetova, religija i kultura, sa jednom od najsloženijih geopolitičkih dinamika i geografskim položajem koji joj daje ključnu ulogu u regionu, i uvijek na oku velikih sila.
Stotinu godina nakon osnivanja Ataturkove sekularne republike pred Turskom je izbor koji bi, prema ocjenama političkih analitičara, mogao biti možda posljednja prilika za spas turske demokratije.
Opšti izbori sljedećeg mjeseca trebali bi dati odgovor da li će aktuelni predsjednik Redžep Tajip Erdogan nastaviti svoje epsko putovanje u politici započeto još 2001. godine, ili će konačno ujedinjena opozicija, okupljena oko Kemala Kiličdaroglua, poslije 20 godina vratiti zemlju u sekularne okvire.
Na opštim izborima zakazanim za 14. maj Turci biraju predsjednika po većinskom sistemu u dva kruga dok 600 poslanika Velike narodne skupštine Turske biraju po proporcionalnom sistemu predstavljanja stranačkih lista iz 87 izbornih okruga, u skladu sa brojem stanovnika.
Ako se podsjetimo, vidjećemo da konzervativna partija aktuelnog predsjednika Turske – Stranka pravde i razvoja, koja je na vlasti od 2003. godine sa fokusom političkog programa na izgubljenom muslimanskom identitetu zemlje, i ažuriranju vjerskih pitanja u početku svoje vladavine nije osporavala sekularnu vlast.
Vidjećemo i da je Erdogan po dolasku na vlast 2003. godine kao novi premijer Turske, uz podršku Međunarodnog monetarnog fonda, liberalizovao tursku ekonomiju koja je tokom naredne decenije postaje pravo ekonomsko čudo, tada uživao veliku podršku i simpatije iz svih slojeva društva.
Međutim, nakon 2013. godine, kada ekonomsko čudo ustupi mjesto stagnaciji i ekonomskoj krizi, a investitori počnu zaobilaziti Tursku, kada nacionalna valuta turska lira počne gubiti na vrijednosti, spoljno-trgovinski deficit bilježiti rekorde, a inflacija vrtoglavo rasti, podrška aktuelnoj vlasti počinje slabiti.
(Napomena: Zvanična inflacija u februaru ove godine je iznosila 54 odsto i najviša je u posljednjih 20 godina, dok je nezvanična, daleko viša. Izvor: Svjetska banka)
Ni nakon Erdoganovog udruživanja sa ekstremnom desnicom 2018. godine s Partijom nacionalističkog pokreta, koje mu je donijelo pobjedu na prošlim opštim izborima, turskoj ekonomiji nije krenulo na bolje. Naprotiv.
Ponovnim povezivanjem sa tursko-islamskom sintezom, koja sunitski islam stavlja u temelje turske političke kulture, i isključivanjem iz političke debate velikih manjina – Kurda, Alevita i sekularnih aktivista, Turska se sve više usmjerava ka reislamizaciji društva i religijskom konzervativizmu umjesto ekonomskom oporavku.
Ovakvo usmjeravanje i degradiranje javnih sloboda čini političku klimu u zemlji veoma napetom.
Kao odgovor na sve ovo, koalicija šest opozicionih stranaka širokog političkog spektra od desnice do socijaldemokrata, a podržana sa strane i od prokurdskog HDP, nudi Turcima obnovu demokratije, ukidanje Erdoganovog režima jednog čovjeka i obnavljanje parlamentarnog sistema i vladavine prava.
Ova koalicija se već politički potvrdila na prošlim lokalnim izborima 2018. godine, osvojivši najveći turski grad Istanbul i glavni grad Ankaru, u kojima živi 20 od 80 miliona stanovnika Turske.
Nacionalni savez iliti koalicija šestorke za predsjednika Turske je kandidovala Kemala Kiličdaroglua, lidera najveće opozicione stranke, Republikanske narodne stranke, koju je nekada davno osnovao otac moderne Turske – Mustafa Kemal Ataturk. Vremešnog 74-godišnjeg Kiličdaroglua zbog skromnosti, krhke tjelesne građe i političke posvećenosti zovu još i turski Gandi.
Erdoganova Partija pravde i razvoja je pobjeđivala na pet posljednjih parlamentarnih izbora dok je Erdogan pobjeđivao na dva posljednja izbora za predsjednika Turske i na tri referenduma za izmjene ustava.
No, okolnosti su se promjenile.
Pristalice turskog predsjednika priznaju da nakon više od 20 godina na vlasti Erdoganova harizma blijedi, snaga slabi, popularnost opada, i da se dugogodišnji turski lider suočava sa najvećim ispitom u svojoj političkoj karijeri.
U prilog mu ne ide ni destabilizacija pitanja Kurda, naroda rasutog duž granica između Sirije, Iraka, Irana, koji živi na ključnim teritorijama turskih energetskih resursa i koji vijekovima teži svojoj nezavisnoj državi.
Upravo zbog još većeg ujedinjenja fronta u glasanju protiv Erdogana, prokurdska Narodna demokratska partija nije ni predložila svog kandidata za predsjednika.
Nedavne ankete ispitivanja javnog mnjenja u Turskoj daju opoziciji više od 10 odsto prednosti, ali ove ankete treba uzeti sa rezervom jer stranke provode privatne ankete, koje često daju pogodne rezultate za njihove kampanje.
Ali u političkim krugovima se spekuliše da bi aktuelna vlada mogla iskoristiti konfuzne okolnosti nastale nakon nedavnog zemljotresa i manipulisati sa oko 5 odsto glasova.
Napomena: U razornom zemljotresu koji je početkom februara zadesio područje na jugoistoku Turske u kojem živi oko 14 miliona stanovnika, više 50 hiljada ljudi je tragično stradalo, više od 200 hiljada stambenih objekata je porušeno dok procjenjena materijalna šteta iznosi oko 50 milijardi dolara.
Mada je aktuelna vlast žestoko odbacila ovakve insinuacije, održavanje izbora ubrzo nakon onakve katastrofe predstavlja veliki logistički izazov, ostavljajući prostora za spekulacije o transparentnosti i regularnosti izbornog procesa.
Ovi izbori bi mogli biti i početak dugog procesa ozdravljenja turskog političkog i ekonomskog sistema, ali bi politika praznih ruku mogla otežati izgradnju nacionalnog konsenzusa o ključnim pitanjima.
Ko god da pobijedi na ovim izborima, pred zemljom slomljenom zemljotresima ekonomskim poteškoćama i, iznad svega, dubokim političkim podjelama su teške godine.
(MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu