Tražeći novi referendum o nezavisnosti, Sturždenova se prošlog ljeta obratila za mišljenje Vrhovnom sudu Velike Britanije.
Nakon njegove odluka iz novembra prošle godine da škotski parlament nema moć donošenja zakona za referendum o nezavisnosti Škotske, i da takav plebiscit ne može biti zakonit osim ako britanska vlada u Londonu ne pristane na to, Sturždenova je najavila da će glasanje Škotske na sljedećim britanskim opštih izborima biti de fakto referendum o nezavisnosti, a pobjeda SNP, i mandat za otvaranje pregovora o nezavisnosti sa Vestminsterom. Međutim, ovaj prijedlog je malo ko na ostrvu vidio održivim.
Napomena. Na referendumu o nezavisnosti Škotske organizovanom 2014. godine glasalo je 84,59 odsto od 3.623.344 birača Škotske. Za nezavisnost Škotske glasalo 44,70 odsto, a za ostanak u Ujedinjenom Kraljevstvu 55,30 odsto.
Sturždenova je predvodila pokret koji u Škotskoj promoviše ideju nezavisne Škotske kao pravednijeg društva od Ujedinjenog Kraljevstva. Iako vjerovatno najdarovitija zagovornica škotske državnosti, ipak nije uspjela izgraditi održivu većinu za njenu nezavisnosti.
No, njen odlazaka sa britanske političke scene neki politički krugovi, tumače i kao njenu prirodnu opreznost pojačanu lošim iskustvom katalonske vlade u organizaciji neustavnog, a na kraju, i neuspješnog referenduma o nezavisnosti Katalonije od Španije 2017.
Kandidati za novog lidera partije i prvog ministra Škotske su: Kejt Forbs – sekretar za finansije, Aš Regan – bivša ministrka bezbjednosti i Humza Jousaf – sekretar za zdravstvo. Stotinjak hiljada članovi SNP će tokom mjeseca, birajući novog partijskog lidera po prvi put na ovakav način birati i prvog ministra Škotske. Rezultati glasanja će biti objavljeni 27 marta.
Analitičari su mišljenja da ko god bude izabran neće imati status Sturdženove. Pred novim liderom su izazovi u obnovi NHS, upravljanja javnim finansijama, pronalaženja načina za sticanje nezavisnosti, ali se svi slažu da će najveći izazov biti proces ujedinjenja partije.
Škotska nacionalne partija predvodi škotsku Vladu u Holirodu već petnaest godina, treća je po snazi i značaju u Velikoj Britaniji, a držeći ogromnu većinu škotskih mjesta u Vestminsteru 45 od 59, posjeduje i potencijal održavanja ravnoteže političkih snaga u nestabilnom britanskom parlamentu.
Škotska javnost je već godinama manje-više ravnomjerno podijeljena po pitanju nezavisnosti, svjesna da bi njen izlazak stvorio ogromne barijere između dvije nacije na ostrvu, i ozbiljno ugrozio opstanak Ujedinjenog Kraljevstva.
Mada je Bregzit pogurao Škote prema nezavisnosti, pružio im je i primjer koliko je teško napustiti uniju, evropsku ili britansku, pogotovo imajući u vidu da je Ujedinjeno kraljevstvo provelo u Evropskoj uniji nešto manje od pedeset godina dok je Škotska u Ujedinjenom Kraljevstvu već više od tri stotine godina.
Da bi bolje razumjeli sadašnja britanska dešavanja, realnije procijenili buduća, neophodno je poznavati i šta se dešavalo u prošlosti.
Kraljevina Engleske i Velsa je stvorena engleskom aneksijom Velsa 1284. Dok je Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske nastalo krajem XVII vijeka, dolaskom u London tridesetšetogodišnjeg škotskog kralja Džejmsa VI,i njegovim preuzimanjem naslijednog trona od kraljice Elizabete I, koja nije imala djece. (Elizabeta I je bila kćerka Henrija VIII).
Postavši novi kralj Džejms I od Engleske i Velsa u jednom od prvih obraćanja engleskom parlamentu rekao je: „Što je danas Bog spojio, neka niko ne rastavlja. Ja sam muž, a cijelo ostrvo je moja zakonita žena“. Njegov dvorski dramaturg Vilijam Šekspir je po ovome napisao svoju dramu tmurne i tragične sadržine – Kralj Lir.
Škotska se pridružila Ujedinjenom Kraljevstvu Engleske i Velsa raspuštanjem škotskog parlamenta, a formalna inauguracija je obavljena 1707. godine. Tokom nerednih vijekova, dodavanjem cijele Irske 1801. godine Ujedinjeno Kraljevstvo je poraslo a gubitkom njenog većeg dijela 1922. godine je smanjeno.
Nakon Drugog svjetskog rata sa zajedničkim institucijama poput Nacionalne zdravstvene službe – NHS, koje su pružale pogodnosti običnim ljudima u svim njegovim dijelovima, bila je država blagostanja.
Sedamdesetih godina 20. vijeka, dok su njenim privrednim pejzažom dominirale viktorijanske industrije uglja, čelika, brodogradnje i velike sindikalne zajednice radnika kao identitet građanstva, Škotska je bila veoma britanska zemlja.
Urušavanje reputacije industrijske zemlje počinje osamdesetih, tokom desetogodišnje vladavine Margaret Tačer – čelične lejdi torijevaca.
Britanska industrijska proizvodnja je tokom tog perioda pala za 9 odsto dok je, npr. u SAD porasla za 17 odsto, u Francuskoj za 21 odsto, u Japanu za 50 posto. Ovim padom započeli su problem od kojih se u Ujedinjenom Kraljevstvu još uvijek nisu oporavili, tako da industrijska proizvodnja danas predstavlja svega 10 odsto ekonomije i samo 8 odsto radnih mjesta. Izvor: Forin Afers
Uporedo sa gašenjem velikih industrijskih postrojenja, gašeni su i veliki radnički sindikati kao jedan od temelja britanskog identiteta u Škotskoj dok se britanstvo suočilo sa novim jakim idejama nacionalizma u Škotskoj i Velsu, a na nešto složeniji način, i u Sjevernoj Irskoj.
Približavajući ideju socijalne pravde i jednakosti, ideji nezavisnosti Škotske, apelujući na tradicionalne birače laburista i uz sve veću podršku mladih nezadovoljnih postojećim stanjem, nekada relativno marginalna partija nacionalista – SNP, počinje ozbiljno ugrožavati do tada neprikosnovenu poziciju laburista u Škotskoj.
Decentralizacijom administracije 1997. uspostavljanjem novih parlamenata, vlada i ministarstva u Edinburgu, Kardifu i Belfastu, laburistička vlada UK je pokušala ublažiti širenje probuđenog škotskog, velškog i irskog nacionalizma.
Zabrinutost za budućnost kraljevstva nije nova, a prošlogodišnji odlazak najdugovječnijeg britanskog monarha kraljice Elizabete II, koja je na tronu provela skoro 70 godina, potaknuo je stare strahove među Britancima po kojima Ujedinjeno Kraljevstvo došlo sa kraljicom Elizabetom I, odlazi sa kraljicom Elizabetom II.
Ako se podsjetimo da je polovinom prošlog vijeka Ujedinjeno Kraljevstvo činilo više od četvrtine svjetske populacije dok danas jedva da ima desetak prekomorskih teritorija od kojih su većina ostrvske poreske oaze, da je Komonvelt izgubivši značaj postao samo okvir za održavanja simbolike nekadašnje imperije, da su napuštanjem Evropske unije Britanci svoje dugoročne ekonomske probleme učinili još dubljim i akutnijim, da je britanska vlada danas ne samo smanjenog uticaja u svijetu već i sa sve većim neslaganjem sa Škotskom i Sjevernom Irskom, i da je politička pantomima – pet premijera u šest godina, skoro uništila pojam britanske smirenosti, onda ovi strahovi nisu ni bez osnova.
Ujedinjeno Kraljevstvo je stvorilo beta verziju demokratije u osamnaestom vijeku, inovativnu i progresivnu u tom vremenu, ali i odavno nadmašenu novijim modelima. Ukoliko ne bude išlo u korak sa vremenom, moglo bi još dublje potonuti u letargiju nekadašnje slave i veličine.
Malo je vjerovatno da bi britanci prihvatili plan komisije za čišćenje britanskog parlamenta na čelu sa bivšim premijerom laburista i ponosnim Škotom Gordonom Braunom koji predviđa zamjenu postojećeg neizabranog – Doma lordova, novim izabranim – Domom nacija i regija, i davanje većeg značaja lokalnim vlastima Ujedinjenog Kraljevstva.
Malo je vjerovatno i da bi London, u neko dogledno vrijeme, dozvolio održavanje novog referenduma o nezavisnosti.
(MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu