Magazin

Zagonetna istorija Srba (31): Nemanjići i bogumili

Epoha Nemanjića snažno je obilježila istoriju Srba. Za prvog srpskog župana Stefana Nemanju smatralo se da je daleki rođak Licinija.

FOTO: SINIŠA PAŠALIĆ/RAS SRBIJA

U djelu “Još o poreklu Srba” Relja Novaković piše o Liciniju, zetu Konstantina Velikog, koji je jedno vrijeme upravljao istočnim dijelom Rimskog carstva. Licinije se smatrao Srbinom, a zajedno sa Konstantinom je 313. izdao Milanski edikt, te proglasio hrišćanstvo za zvaničnu vjeru Rimljana. Iako je bio oženjen Konstantinovom sestrom, počeo je da proganja hrišćane iz Istočnog carstva. Konstantin je zbog toga morao da zarati s njim i da ga pogubi 325. godine u Solunu.

Licinije je vjerovao u stare bogove kao što je Dagon. Jeres koja je imala slovensko i persijsko porijeklo se proširila istočnorimskim carstvom. Bogumili su direktni nasljednici ove jeresi. Sastavljač srpskih rodoslova Ljuba Stojanović dovodi Licinija u direktnu krvnu vezu sa Stefanom Nemanjom.

Kada su Nemanjići osnovali Rašku kao pravoslavno hrišćansku državu Srba u XI vijeku, paganski rituali, kao i bogumilske jeresi, bili su jednako prisutni, premda zakonom zabranjeni. Srpski narod je, poput mnogih slovenskih naroda, bio sklon dvostrukoj vjeri. Vjerovali su i u pravoslavnog hrišćanskog boga, ali i u paganske običaje, kao što je na primjer “slava”.

Stefan Nemanja, Sveti Sava i Stefan Dečanski borili su se svim silama protiv bezbožnika i pagana. Kult satanizma iz Trakije, koji pominje grčki istoričar Pselos, bio je u to doba veoma rasprostranjen, a prenosili su ga bugarski bogumili. Pretpostavljeni osnivač ovog učenja, pop Bogomil, propovijedao je u Makedoniji sredinom X vijeka. Zalagali su se za povratak izvornom hrišćanstvu, odbacujući crkvenu hijerarhiju, vlast i nasilje, u ime “evanđeoskog ravenstva”.

Neki autori posmatraju bogumilstvo kao reformsku struju unutar vizantijskog pravoslavlja, a neki ih smatraju čak i prethodnicom velike reformacije zapadne crkve. Često se smatra da su stećci, srednjevjekovni nadgrobni spomenici, ostaci bogumilske kulture. Mnogi bogumili su kasnije prelazili na islam. Masalijanski jeretici su vjerovali da u svakom čovjeku boravi demon, a da sve materijalno pripada sferi Satane.

Miloš Crnjanski u svojoj knjizi “Sveti Sava” piše kako je Stefan Nemanja nemilosrdnom strogošću prosto istrijebio i potisnuo bogumile sa teritorija prve Srbije. Oni su se u XII i XIII vijeku, bježeći od Nemanjinog mača, sklonili u Bosnu i Dalmaciju, gdje je njihov kult postao veoma moćan, čak i prihvaćen od strane zvaničnih bosanskih vladara. Crnjanski piše da je bogumilstvo u nauci i danas jedno od najtamnijih pitanja i da nije riješeno koliko u njemu ima starih paganskih, slovenskih tradicija i običaja, koliko otpadanja od crkvenog pravoslavlja, koliko otpora i reforme balkanskog katolicizma.

Trag ideja bogumilstva vodi u Jermeniju i Makedoniju. Tamo se pojavila maloazijska hrišćanska sekta koja je proklamovala “babunsku vjeru”. Sa Eufrata, pod uticajem Manihejaca, javlja se uticaj persijske vjere. Mnogi Sloveni na Balkanu su u bogumilstvu vidjeli priliku da ostanu bliski sa svojim starim bogovima poput Peruna, Svevida, Morane. Kasnije se kroz Bugarsku bogumilstvo proširilo i na Nemanjinu državu. Njihovi sveštenici su propovijedali da se bogu može moliti i izvan crkve, na polju ili u kući, da materijalna bogatstva treba dijeliti.

Kao pravi pacifisti i slobodarski umovi svog doba bogumili su bili protiv ratovanja i krvoprolića. Nije bilo prepreka slobodnoj ljubavi muškaraca i žena, čak su u manastirima bogumili muškarci i žene živjeli zajedno. Nisu vjerovali u crkvene obaveze, niti u oltar ili krst.

Kulin Ban, koji je vladao Bosnom od 1180. do 1204. godine, prvi je vladar koji je prihvatio vjeru bogumila. Bendžant i Li u bestseleru “Sveta krv, sveti Gral” bogumile vide kao prenosioce nazarenske vjere, koja je pripadnike ove jeresi, koji su se u zapadnom rimskom carstvu zvali katari, odvela sve do južne Francuske. U svakom slučaju, Stefan Nemanja ih je gotovo iskorijenio iz Srbije.

(Nastaviće se)