Kultura

Rok Partenon (25): Morison i Arto

Imaginarni svijet haosa, obuzdan kontrolom razuma, omogućio je razvoj apolonijske evropske civilizacije.

FOTO: EUGENE GARCIA/EPA

Divlja, dionizijska strana kroz istoriju evropske civilizacije razvijala se paralelno u nekoj vrsti ilegale, potisnuta u sve ono što danas nazivamo ezoterijom, od ritualnih kultova do prokletih umjetnika.

Tajna okultna istorija evropske civilizacije otkriva da su sve promjene pokrenute zapravo na divljoj strani, da bi ih svijet reda postepeno obuzdao i klasifikovao u svoje vremenske ladice.

Pozorište kao neka vrsta mostobrana povezivalo je dionizijski i apolonski svijet, ludilo i razum. U finom tkivu socijalnog bića čovječanstva, pozorište je ostavljeno kao mogućnost za racionalno eksperimentisanje sa ludilom. Pozorište je zbog svoje apolonijsko dionizijske prirode uvijek privlačilo i ludake i suve realiste. Prve zbog mogućnosti da budu kontrolisani razumom, druge zbog mogućnosti da istražuju interesantni svijet haosa.

Ludilo je topos kod helenskih tragičara. Eshilov Orest, Sofoklov Ajant, Euripidov Heraklo, Hekaba, Pentej, galerija su likova pomračenih umova. Euripid je svojim “Bahanatkinjama”, u slavu Dionisa, napravio svoju najljepšu dramu, gdje sile haosa nadvladavaju sile reda i koja završava tragično po razum (komadanje Penteja od strane poludjelih žena).

Tračanski lunarni kultovi imali su direktan uticaj i važnu ulogu pri formiranju umjetničke forme zvane pozorište, kao i kasnije indirektan uticaj na većinu grčkih tragičara. E. Šire u “Evoluciji Božanskog” Trakiju, koja se prostirala od južne Srbije do sjeverne Grčke, od Albanije preko Makedonije do zapadne Bugarske, dakle veći dio Balkana, smatra za prapostojbinu divlje, haotične dionizijske energije u kom su stvoreni mnogi lunarni kultovi. Ti kultovi su slavili žensku snagu, htonsku prirodu planete Zemlje, koja je pod uticajem Mjeseca dovodila ljude u blažena beslovjesna stanja. Opijene, razularene, erotski uzbuđene žene plesale su po šumama i livadama tih toplih južnjačkih krajeva, obasjane mjesečinom, vođene svojim životinjskim instinktima i divljim božanstvima Dionisom i njegovim drugarom Panom (Panična civilizacija). One su u katarzičnom opštem ludilu i orgiji čula tražile nevine žrtve da ih rastrgnu. Komadanje (sparmagos) žrtvenog jarca (Pharmakos), bahanatkinja i selena koji je postao opšte mjesto u satirskim igrama, iz kojih se razvilo pozorište, ritualni je čin koji ponavlja Dionizijski mit, na šta ukazuju i Jan Kot u Jedenju bogova i Nortrop Fraj u Anatomiji kritike.

Šetnja divljom stranom kroz istoriju pozorišta može ići jednom zamišljenom stazom kroz djela Aristofana, Šekspira, Kalderona, Rasina, Šilera, Bihnera, Markiza de Sada, Misea, sve do Artoa, Adamova, Beketa, Joneskog ili Baroa, Bruka, Meline i Beka, Grotovskog, Šeknera, Barbe, Ronkonija, Kempa, Perlinija, Fabra, trupa kao što su Fura del Baus ili Derevo.

Antonen Arto je, kao i mnogi inteligentni ludaci, pozivao na uzbunu protiv svijeta razuma, koji je samo jedan manji dio ljudske prirode. Njegovo vizionarsko djelo Pozorište i njegov dvojnik, spada u fundamentalne knjige modernog doba. Smatrao je da samo pozorište surovosti može da odoli iskušenjima arene univerzuma. On smatra da je svijet koji sanjamo neopisivo okrutan prema nama koji smo u snu najčešće samo pasivni posmatrači. U realnosti sve je postavljeno drugačije, u njoj smo mi aktivni učesnici u svojim životnim ulogama.

Most između sna i jave, za Artoa je pozorište, mjesto gdje se te dvije suprotnosti mogu privući i sjediniti. Apsurdno, Arto je smatrao da ljudi ne mogu da žive poslije svoje smrti ako prethodno nisu pripremili svoje biće za totalni susret sa opasnom, blještavom energijom haosa. U svojoj iluziji Arto nije imao kočnice i dozvolio je da njegov razum rastrgnu nevidljivi Titani, i da mu se kraj života pretvori u košmar mentalnih ustanova.

Svako ko kreće na šetnju po divljoj strani treba da posluša savjet mudrog Ničea i da pozove u kriznim situacijama Apolona da ga sačuva. Morison je po svom karakteru bio duhovni brat Antonena Artoa.

(Nastaviće se)