Kultura

Rok Partenon (18): Brajan Džons i panična kultura

U zanimljivoj priči Luisa Spensa o Atlantidi, autor otkriva da bi priča o Panu mogla imati još starije korijene.

FOTO: WIKIPEDIA

Atlantiđani, koji su živjeli na ostrvu koje se nalazilo u blizini Afrike, migrirali su nakon potonuća upravo u područje koje odgovara današnjem Maroku.

U mjestu Džudžuka, gdje je Brajan Džons otkrio danas preživjele poštovaoce Panovog kulta, sačuvana je legenda o demonskom božanstvu sa tijelom jarca, koje je kod običnih ljudi izazivalo panični strah.

Luis Spens smatra da su potomci Atlantiđana naselili zapadnu Afriku, južnu i zapadnu Evropu sve do Britanije, kao i novi svijet – Ameriku. Nije stoga čudno da je kult boga Pana posebno očuvan u djelima slavnih britanskih pisaca kao što je na primjer Artur Mečen, slavni hermetista iz reda “Zlatna zora”. U njegovom gotskom horor romanu “Veliki bog Pan” rogata zvijer se pojavljuje kao opsesija mlade djevojke Meri, koja živi u Velsu. Psihijatar, doktor Rejmond, pokušava da izliječi djevojku od vizija u kojima ona vidi velikog boga Pana. Međutim, kao plod njegovih psiho eksperimenata nastaje demonska ličnost Helen Von, neka vrsta Merine dvojnice, koja svojim moćima tjera mladiće viktorijanskog Londona da čine samoubistva.

Ne treba zaboraviti da je veliki obožavalac ove Mačenove priče bio možda najveći majstor horor priča H. P. Lafkraft. Još jedan pripadnik okultne lože “Zlatna zora”, magičar Alister Krauli, napisao je himnu “Io Pan”, kojom započinje njegova slavna studija “Magika u teoriji i praksi”.

Panovo rogato nasljeđe, poslije Kroulijevih zazivanja, postalo je dio satanističkih ritualnih pjevanija. Upadljiva sličnost Satane ili Bafometa prikazivanih sa tijelom Jarca, sa grčkim Panom, govore o tome da se radi o jako starom kultu koji, veoma je moguće, zaista potiče još od praistorijskih vremena. Istraživač Kenet Grant u svojim “Kultovima sjenki” govori o starom egipatskom tifonijanskom kultu u kom se slavila plodnost i bog sličan Panu sa velikim falusom. Ovi neobični kultovi dovodili su sljedbenike do ekstaze, a obične ljude ispunjavale strahom. Od primitivnih plemena do danas, Panovo ime je sinonim za strah. Strah usplahirene gomile, strah stada, strah divljih životinja, predstavlja sliku panike. Žan Martin Šarko, slavni francuski neurolog i psiholog, među prvima je izučavao panične strahove i histeriju, a njegov najbolji učenik, Sigmund Frojd, pronašao je način kako se ti strahovi mogu liječiti.

Panična reakcija životinja, koje su progonili praistorijski lovci, omogućavala im je lakši ulov. Panično krdo u stampedu, panika ljudi u zapaljenim zgradama, brodovima koji tonu ili panična gomila ljudi koja nastaje u gužvama muslimanskih vjernika pred ulazom u Meku… sve one zazivaju Panovo neobično ime. Samo ime boga iz Arkadije danas u engleskom jeziku označava nešto što je sveobuhvatno, ogromno, nešto što se širi.

Panika koju izazivaju filmovi katastrofe, od “Titanika” do “ Dana poslije sutrašnjeg”, pravi su magnet za publiku. Kanadski teoretičar sajber kulture Artur Kroker je napisao postmoderni “A-Z vodič – Paničnu enciklopediju” u kojoj objašnjava kako je svijet na početku trećeg milenijuma u stanju opšte panike i globalne histerije.

– Panična enciklopedija zastrašujuća slika post činjenica i kraja milenijuma. Ona sadrži novi alfabet, koji razjašnjava ekstazu katastrofizma i anksioznosti. Od panične umjetnosti, panične astronomije, paničnih djevojčica, paničnog šopinga, preko paničnog seksa, paničnih oglasa, paničnih perfektnih lica do paničnih žrtvi – kaže Kroker u predgovoru za svoju knjigu.

Slične ideje imali su Alejandro Jodorovski, Roland Topor i Francisko Arabal, tvorci “Teatra panike”, pola vijeka ranije. Inspirisani mitologijom i kultom boga Pana, kao i radovima Luisa Bunjuela i Antoana Artoa, oni su u Parizu 1962. godine napisali manifest “Paničnog pokreta”. Njihova djela, prepuna nadrealističkih uticaja, namjerno su provocirala publiku i izazivala strah.

Strah i panika se najbolje liječe u pozorištu i u bioskopu, smatrali su jednako i Arto i Jodorovski. Što su okrutnija zbivanja na sceni pozorišta, ona više liče na košmarni svijet snova, smatrao je Arto i posvetio toj ideji čitavu maestralnu knjigu “Pozorište i njegov dvojnik”. Nastavljajući se na Artoa, ali i na Frojda, psihomagičar Jodorovski pravi svoje začudne predstave, performanse i filmove, kako bi izliječio panikom zaraženu modernu publiku.

Naravno, sve ove umjetničke ideje prolazile su kroz glavu i Brajanu Džonsu, tragično preminulom gitaristi “Rolingstonsa”. Ko zna koliko je bio veliki stepen njegove unutrašnje panike poslije konzumacije ogromnih doza LSD-a i amfetamina.

Anita Palenberg je u jednom intervjuu rekla da se Džons ponašao kao veliki dječak, kao Petar Pan, još jedan lik iz dječije književnosti koji nosi ime rogatog božanstva.

(Nastaviće se)